Dự án 6 mang tên "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch" đã trở thành kim chỉ nam cho công tác bảo tồn, đặt trọng tâm vào việc xây dựng cộng đồng là chủ thể và di sản là tài sản. Các mô hình bảo tồn không còn là những công trình đơn lẻ mà được lồng ghép chặt chẽ, tạo thành một mạng lưới bảo vệ toàn diện, từ không gian sống đến tri thức dân gian.

Giữ lại "mái nhà" của văn hóa

Nét độc đáo của văn hóa DTTS nằm ở sự gắn kết với không gian sống. Mô hình bảo tồn không gian vật thể được xem là nền tảng, giúp di sản có môi trường để tự thân tồn tại. Thanh Hóa đã tập trung nguồn lực để hỗ trợ đầu tư bảo tồn hai làng, bản văn hóa truyền thống tiêu biểu.

Đó là Bản Hiêu, xã Cổ Lũng, huyện Bá Thước (cũ), nơi người Thái sinh sống với kiến trúc nhà sàn độc đáo và cảnh quan thiên nhiên nguyên sơ. Việc đầu tư không chỉ dừng lại ở việc sửa chữa đơn thuần mà là giữ gìn cấu trúc truyền thống, bảo vệ các giá trị kiến trúc bản địa, biến Bản Hiêu thành một "bảo tàng sống". Tương tự, tại Bản Suối Tút, xã Quang Chiểu, huyện Mường Lát (cũ), bảo tồn tập trung vào việc duy trì phong tục, nếp nhà của đồng bào, tạo nên một không gian văn hóa nguyên vẹn ngay tại khu vực biên giới.

Cùng với đó, các điểm du lịch tiêu biểu như Bản Năng Cát (Lang Chánh) hay khu vực Thác Mây (Thạch Thành) được phát triển như là cửa ngõ để đưa văn hóa đã được bảo tồn đến với du khách, tạo hiệu ứng lan tỏa và nhận thức cộng đồng.

Hồi sinh mô hình bảo tồn nghề thủ công

Nguy cơ mai một của các nghề thủ công truyền thống đồng nghĩa với việc mất đi các tri thức dân gian quý giá. Dự án 6 đã đưa ra một mô hình hành động thiết thực: xây dựng mô hình bảo tồn, phát huy nghề thủ công truyền thống.

Hai mũi nhọn điển hình được lựa chọn là Mô hình dệt thổ cẩm của người Thái tại huyện Quan Sơn (cũ) và Mô hình làm các loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc Mường tại huyện Thạch Thành (cũ). Đây không chỉ là việc hỗ trợ vật chất, mà là quá trình truyền dạy các kỹ thuật dệt, nhuộm màu, chế tác nhạc cụ cho thế hệ trẻ. Sự phục hồi của nghề thủ công giúp các tri thức cổ truyền được lưu giữ bằng chính đôi tay và khối óc của người dân, đảm bảo kỹ thuật dệt hoa văn hay cách tạo âm thanh trầm hùng của nhạc cụ Mường không bị thất truyền.

Bên cạnh đó, việc bảo tồn và phục dựng trang phục truyền thống cũng được chú trọng, đảm bảo rằng những giá trị thẩm mỹ, tinh hoa dệt may của từng dân tộc vẫn giữ được tính nguyên bản và tiếp tục hiện diện trong các dịp lễ hội quan trọng.

Giữ lửa nghệ thuật

Giá trị văn hóa phi vật thể—như dân ca, dân vũ, phong tục—cần sự chủ động của cộng đồng để tồn tại. Mô hình bảo tồn này tập trung vào hai trụ cột chính.

Thứ nhất là công tác Tư liệu hóa di sản: tiến hành điều tra, kiểm kê, sưu tầm các di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc thiểu số. Đây là bước đi khoa học, giúp tạo ra kho dữ liệu chính xác, làm cơ sở để truyền dạy và phục dựng sau này. Tư liệu hóa chính là việc "chụp lại" những khoảnh khắc văn hóa trước khi chúng biến mất.

Thứ hai là mô hình Hỗ trợ Câu lạc bộ Văn hóa, Văn nghệ truyền thống. Việc hỗ trợ hoạt động cho 08 câu lạc bộ văn hóa không chỉ đơn thuần là hỗ trợ kinh phí mà là tạo không gian thực hành. Các câu lạc bộ này là "người giữ lửa", nơi các nghệ nhân có thể truyền dạy trực tiếp làn điệu dân ca, điệu múa cổ cho thế hệ trẻ, đảm bảo di sản âm thanh, nghệ thuật biểu diễn không bị gián đoạn.

Các mô hình bảo tồn đa dạng theo Dự án 6 cho thấy một tầm nhìn toàn diện. Đó là sự kết hợp chặt chẽ giữa việc giữ gìn "cái vỏ" (kiến trúc, cảnh quan) và bảo vệ "cái hồn" (tri thức, nghệ thuật), đặt trọng tâm vào cộng đồng để văn hóa dân tộc thiểu số không chỉ được lưu giữ mà còn được tiếp nối và phát triển một cách vững bền.