Thành phố Hồ Chí Minh đang đứng trước một "mỏ vàng" chưa được khai thác triệt để: Di sản văn hóa phi vật thể của cộng đồng các dân tộc thiểu số. Thay vì chỉ đơn thuần là bảo tồn, chiến lược giai đoạn 2021 - 2030 của Thành phố tập trung biến dân ca, dân vũ, dân nhạc thành nguồn lực phát triển du lịch và là chìa khóa quan trọng để cải thiện sinh kế, xóa đói giảm nghèo cho cộng đồng.

Công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa được triển khai bài bản, nhằm tạo ra nền tảng vững chắc cho việc khai thác du lịch. Theo đó, thông qua việc kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể, Thành phố đã nhận diện được các loại hình nghệ thuật còn thực hành. Đặc biệt, kết quả kiểm kê khu vực Bình Dương (cũ) chỉ ra sự hiện diện của 06 di sản độc đáo như Nghệ thuật hát Then, Múa Tắc Xình, Múa Hẩu, và Nhạc lễ Triều Châu. Đây chính là những tài nguyên văn hóa đặc trưng có thể xây dựng thành sản phẩm du lịch độc quyền.

Đồng thời, hằng năm, Thành phố tổ chức các lớp bồi dưỡng nghệ thuật múa dân tộc (Kinh, Chăm, Hoa, Khmer) và kỹ năng dàn dựng âm nhạc dân tộc. Mục tiêu là tạo ra đội ngũ hạt nhân văn hóa, sẵn sàng tham gia các hoạt động nghệ thuật, lễ hội, từ đó tạo ra thu nhập cho người thực hành văn hóa ngay tại địa phương.

Cùng đó là việc phục dựng thí điểm, mở đường cho sản phẩm du lịch phát triển, qua đó không chỉ khôi phục bản sắc mà còn chứng minh rằng: di sản hoàn toàn có thể được "thương mại hóa" một cách có chọn lọc, trở thành mô hình mẫu để phát triển du lịch cộng đồng, đơn cử như việc phục dựng lễ cúng thần lúa giúp đồng bào Chơ Ro gắn bó và hưởng lợi từ văn hóa của mình.

Mặc dù có những bước tiến, việc khai thác giá trị văn hóa để xóa đói giảm nghèo đang vấp phải những rào cản mang tính "sinh tử". Đơn cử như tình trạng nhiều gia đình dân tộc thiểu số, tiêu biểu như cộng đồng người Hoa khu vực Chợ Lớn, không cho con cháu theo học các loại hình nghệ thuật dân gian vì lý do "không có thu nhập cao". Khi nghệ nhân gạo cội mất đi và thế hệ trẻ không mặn mà, di sản sẽ mất hẳn môi trường thực hành, đồng nghĩa với việc Thành phố mất đi tài nguyên du lịch độc đáo.

Hay như chế độ thù lao bồi dưỡng cho nghệ nhân, nghệ sĩ, cộng tác viên còn hạn hẹp, chưa tương xứng với tài năng và công sức. Nếu không đảm bảo sinh kế cho người giữ lửa, không thể yêu cầu họ tiếp tục cống hiến và truyền dạy; Công tác bảo tồn di sản đang bị tách rời khỏi mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Việc thực hiện các dự án du lịch dựa trên văn hóa còn thiếu sự vào cuộc đồng bộ của các bên (nhà quản lý, chủ dự án, chuyên gia và cộng đồng).

Để giải quyết thỏa đáng mối quan hệ giữa bảo tồn di sản và phát triển kinh tế, đưa văn hóa trở thành đòn bẩy xóa đói giảm nghèo, TP.HCM cần triển khai những giải pháp đột phá, bao gồm: Khẩn trương chú trọng việc giáo dục nhận thức về giá trị kinh tế của di sản cho chính bà con dân tộc thiểu số. Phải khẳng định rằng: Văn hóa là nguồn vốn, là một nghề có thể mang lại thu nhập ổn định nếu được khai thác đúng cách.

Áp dụng chính sách đãi ngộ thỏa đáng, kịp thời cho nghệ nhân. Coi họ là "kho báu sống" và trả lương xứng đáng cho công tác truyền dạy, biểu diễn, sưu tầm.

Khai thác các loại hình nghệ thuật đã được kiểm kê (Hát Then, Múa Hẩu, Nhạc lễ) để xây dựng tour du lịch văn hóa trải nghiệm, tạo cơ hội cho cộng đồng dân tộc thiểu số trực tiếp tham gia cung cấp dịch vụ (biểu diễn, ẩm thực, lưu trú) và hưởng lợi kinh tế từ du lịch.

Tăng cường nguồn kinh phí và cơ sở vật chất cho công tác bảo tồn, tạo điều kiện tổ chức các chương trình giao lưu, trình diễn chất lượng cao, thu hút du khách, làm tiền đề cho việc tái đầu tư vào bảo tồn.

TP.HCM đã có tầm nhìn đúng đắn khi gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch và xóa đói giảm nghèo. Thành phố cần chuyển từ giai đoạn kiểm kê sang giai đoạn đầu tư chiều sâu, đặt trọng tâm vào kinh tế cộng đồng để di sản không chỉ được "giữ" mà còn được "sống", tạo ra lợi ích vật chất, từ đó khuyến khích thế hệ trẻ tiếp nối, giữ gìn hồn cốt dân tộc giữa lòng đô thị.