Về sự cần thiết ban hành Chương trình, đa số đại biểu thống nhất cao với việc Quốc hội sớm xem xét, phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026–2035. Việc hợp nhất 3 Chương trình mục tiêu quốc gia hiện hành thành một Chương trình thống nhất sẽ giúp tập trung nguồn lực đầu tư, phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, góp phần thúc đẩy xây dựng nông thôn mới theo hướng hiện đại, thực chất, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Đại biểu Hoàng Quốc Khánh, Đoàn ĐBQH tỉnh Lai Châu chia sẻ, đối với các tỉnh miền núi và vùng đồng bào dân tộc thiểu số, Chương trình mục tiêu quốc gia này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây là nguồn lực mang tính dẫn dắt, giúp đầu tư phát triển hạ tầng thiết yếu, giảm nghèo bền vững, thu hẹp khoảng cách phát triển với các vùng có điều kiện thuận lợi, góp phần đảm bảo quốc phòng an ninh, ổn định tình hình biên giới. Do đó, sau khi Quốc hội thông qua Chủ trương về Chương trình này, đề nghị Chính phủ khẩn trương xây dựng các văn bản hướng dẫn, quy định chi tiết để ban hành đồng bộ, kịp thời đưa nghị quyết vào triển khai ngay từ đầu năm 2026.

Đại biểu cũng thống nhất với đề xuất của Chính phủ đề nghị Quốc hội cho kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân nguồn vốn ngân sách nhà nước của các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 – 2025 đến hết ngày 31/12/2026 và cần bổ sung trong dự thảo nghị quyết Điều khoản chuyển tiếp để các địa phương tiếp tục hoàn thành các mục tiêu nhiệm vụ đang triển khai dở dang.

Tán thành với chủ trương đầu tư xây dựng các Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, đại biểu Phạm Thị Kiều, Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng cho biết, thời gian qua, ba Chương trình mục tiêu quốc gia hiện hành đã tạo ra những chuyển biến rõ rệt: diện mạo nông thôn đổi thay từng ngày; hạ tầng, đời sống và các dịch vụ thiết yếu được cải thiện đáng kể; ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, kinh tế - xã hội có bước tiến tích cực, an sinh và an ninh được củng cố. Ngay cả trong điều kiện nguồn lực còn hạn chế và xuất phát điểm thấp, những kết quả này cho thấy chính sách đã đi đúng hướng và tác động đến đúng đối tượng cần hỗ trợ nhất.

Tuy nhiên, quá trình triển khai cũng bộc lộ nhiều hạn chế, một số hạn chế mang tính kéo dài qua nhiều giai đoạn, cơ chế hướng dẫn đôi khi còn phức tạp; Văn bản chậm ban hành; Cách hiểu và cách thực hiện giữa các địa phương không thống nhất; Một số nhiệm vụ, đối tượng đầu tư chồng chéo giữa các chương trình; Nguồn lực bị chia nhỏ, phân tán. Dù Quốc hội và Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế đặc thù để tháo gỡ nhưng tiến độ thực hiện của một số địa phương vẫn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Trong bối cảnh đó, đại biểu đồng ý với phương án tích hợp ba Chương trình mục tiêu quốc gia thành một Chương trình duy nhất. Đây là cơ hội để tổ chức lại nguồn lực, bảo đảm sự thống nhất trong quản lý, giảm bớt chồng chéo, tăng tính hiệu quả và minh bạch trong thực hiện. Đại biểu tán thành việc triển khai trên phạm vi toàn quốc, đồng thời dành mức độ ưu tiên tương xứng cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi – khu vực còn nhiều khó khăn và có yêu cầu đặc thù cao nhất.

Tuy nhiên, việc tích hợp phải đi kèm với nguyên tắc không hòa lẫn. Ba chương trình có mục tiêu, cơ chế thực hiện và phương thức tiếp cận khác nhau. Đặc biệt, Chương trình phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi không chỉ nhằm thúc đẩy phát triển, mà còn xử lý những vấn đề tích tụ qua nhiều thế hệ như điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, cơ sở hạ tầng thiếu và yếu, phương thức sản xuất đặc thù, khoảng cách phát triển lớn, yêu cầu gìn giữ văn hóa và bảo đảm an ninh biên giới. Đây là chương trình duy nhất tác động trực tiếp đến nhóm yếu thế nhất, sống ở địa bàn khó khăn nhất và giữ vị trí quan trọng đối với ổn định chính trị – xã hội. Vì vậy, khi thiết kế tích hợp, đại biểu Phạm Thị Kiều đề nghị Quốc hội và Chính phủ làm rõ một số định hướng lớn để bảo đảm chương trình vừa thống nhất nhưng vẫn giữ được chiều sâu cần thiết.

Băn khoăn về các nội dung tổng thể của Chương trình, đại biểu Hoàng Thị Thu Hiền, Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An cho rằng, thiết kế của Chương trình còn dàn trải và không có điểm nhấn. Các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số tương đối cao, như tăng thu nhập bình quân đầu người ở vùng này bằng 1/2 thu nhập bình quân của cả nước năm 2030 và bằng 2/3 năm 2035. Hơn nữa, việc thiết kế các hoạt động nhiều chi tiết, toàn diện và bao trùm sẽ dẫn đến quá tải, trùng lặp với nhiệm vụ thường xuyên của các bộ, ngành; vẫn trùng lặp với Chương trình mục tiêu quốc gia khác.

Cho ý kiến về tên gọi của Chương trình, đại biểu Vũ Xuân Hùng, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa nêu quan điểm, tên gọi của Chương trình cần phải thể hiện rõ, bao trùm hết các nội dung và mục tiêu của chương trình. Dự thảo đề xuất tên là Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026-2035 nhưng trên thực tế, phạm vi của Chương trình không chỉ tập trung vào vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, mà còn tập trung vào vùng dân tộc Kinh, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo. Vì vậy, đại biểu đề nghị cân nhắc đặt lại tên chương trình là Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo đa chiều bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng khó khăn giai đoạn 2026-2035.

Dự thảo Chương trình đặt mục tiêu tổng quát là phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tuy nhiên, trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững trước đây, có mục tiêu giảm thiểu các rủi ro, phòng chống thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu. Mục tiêu này vẫn còn nguyên giá trị, rất cần thiết cho giai đoạn hiện nay. Vì vậy, đề nghị bổ sung nội dung mục tiêu này vào mục tiêu tổng quát của chương trình. Đồng thời, nghiên cứu bổ sung đối tượng là các xã, thôn, bản vùng bãi ngang ven biển, hải đảo và các xã có tỷ lệ hộ nghèo đa chiều cao vì cũng là đối tượng cần quan tâm của chương trình mục tiêu quốc gia.

Cũng quan tâm đến phạm vi, đối tượng và phân loại địa bàn, đại biểu Hà Sỹ Đồng, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị lo ngại nguy cơ trùng lặp, bỏ sót do hiện mới ban hành tiêu chí phân định vùng đồng bào dân tộc thiểu số nhưng chưa có kết quả phân định, nêu tiêu chí nông thôn mới và giảm nghèo vẫn đang dự thảo. Điều này khiến việc xác lập đối tượng thụ hưởng, phân bổ nguồn vốn, xác định mức hỗ trợ có nguy cơ thiếu thống nhất giữa các hợp phần, thậm chí mâu thuẫn pháp lý. Vì vậy, đề nghị sớm hoàn thiện tiêu chí đồng bộ, cơ chế phân định một lần làm căn cứ xuyên suốt trong quá trình thực hiện.

Về phạm vi của Chương trình, đại biểu Phạm Văn Hòa, Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp đề nghị tách đối tượng hộ nghèo và hộ cận nghèo với hộ bảo trợ xã hội, bởi đây là hai đối tượng khác nhau: "Chúng ta không thể đánh đồng chung được. Đối với hộ bảo trợ xã hội không thể thoát nghèo được, đó là nghèo vĩnh viễn. Nên phải tách ra thì mới giảm được tỷ lệ hộ nghèo".

Về đối tượng thụ hưởng, dự thảo Chương trình quy định tại hợp phần 1, nội dung 5, xác định mục tiêu 100% người dân tộc thiểu số và người nghèo ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số miền núi có bảo hiểm y tế và được tiếp cận dịch vụ y tế cơ bản miễn phí.

Tại hợp phần 2, nội dung số 3, Phát triển nguồn nhân lực vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, xác định đối tượng thụ hưởng là hộ gia đình, cá nhân người dân tộc thiểu số và cá nhân thuộc hộ nghèo dân tộc Kinh sinh sống tại các thôn đặc biệt khó khăn, khu vực 2, khu vực 3 vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.