Việc triển khai Chương trình Mục tiêu Quốc gia (MTQG) xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026–2035 được Chính phủ xác định là công cụ trọng yếu để cụ thể hóa các Nghị quyết chiến lược của Đảng và Quốc hội. Chương trình không chỉ là một kế hoạch đầu tư công mà là cầu nối triển khai các chủ trương lớn, gắn với các đột phá chiến lược về thể chế, hạ tầng và nhân lực. Chương trình là sự cụ thể hóa Nghị quyết 19-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn và Nghị quyết 42-NQ/TW về đổi mới thể chế, nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội, cùng với Kết luận số 65-KL/TW và Nghị quyết số 24-NQ/TW về công tác dân tộc trong tình hình mới.

Đánh giá tác động của Chương trình được thực hiện theo phương pháp tiếp cận đa chiều, kết hợp định tính và định lượng, dựa trên chuỗi đầu vào - đầu ra - kết quả - tác động. Các chỉ báo đánh giá bao gồm tốc độ tăng trưởng, tỷ lệ giảm nghèo, cải thiện hạ tầng, thích ứng khí hậu, giảm phát thải và đặc biệt là mức độ hài lòng của người dân. Kết quả được đối chiếu với các mục tiêu Nghị quyết và Bộ tiêu chí quốc gia NTM 2026–2030, đảm bảo phản ánh hiệu quả đầu tư tổng thể và tính bền vững. Chương trình dự kiến tạo tác động lan tỏa, đa chiều, góp phần hình thành không gian nông thôn hiện đại, toàn diện, bền vững, thu hẹp chênh lệch phát triển giữa các vùng và thúc đẩy phát triển bao trùm, ổn định, lâu dài của đất nước.

KHAI PHÓNG NGUỒN CẦU VÀ NĂNG LỰC TỰ CHỦ QUỐC GIA

Báo cáo của Chính phủ trình Quốc hội khẳng định: Chương trình là công cụ trọng yếu thực hiện Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng, đóng vai trò nền tảng để phát triển kinh tế nông thôn hiện đại, toàn diện và bền vững. Mục tiêu là góp phần tái cơ cấu nền kinh tế và tạo động lực tăng trưởng mới, hướng tới mục tiêu tăng trưởng GDP từ 10%/năm trở lên, năng suất lao động tăng bình quân 8,5%/năm, TFP đóng góp trên 55% và thu nhập bình quân đầu người đạt 8.500 USD vào năm 2030.

Chương trình tập trung đầu tư vào hạ tầng kinh tế - xã hội then chốt, sản xuất xanh, chuyển đổi số và chuỗi giá trị nông nghiệp, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế khu vực nông thôn theo hướng hiệu quả, hiện đại và hội nhập.

Động lực tăng trưởng vùng và quốc gia tập trung vào khu vực vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, khu vực nông thôn, dự kiến tăng trưởng bình quân 6 - 7%/năm, đóng góp khoảng 20% vào tăng trưởng GDP quốc gia. Sự phát triển này tạo nên một nguồn cầu nội địa ổn định và bền vững, củng cố khả năng chống chịu của nền kinh tế.

Việc đầu tư đồng bộ vào giao thông, thủy lợi, hạ tầng số, logistics và chế biến nông sản giúp giảm 10 - 15% chi phí logistics và tăng năng suất lao động khu vực nông nghiệp 5 - 6%/năm. Tác động này trực tiếp nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thực hiện yêu cầu "tăng trưởng đi đôi với công bằng, hiệu quả và bền vững".

Chương trình MTQG hợp nhất- đòn bẩy cho kinh tế xanh và an sinh xã hội bền vững

Chương trình hướng tới phát triển bền vững kinh tế nông thôn theo hướng đa ngành, khai thác đồng thời nông nghiệp - công nghiệp chế biến - dịch vụ – du lịch – thương mại điện tử. Sự hình thành chuỗi giá trị sản xuất gắn với tiêu chuẩn xanh và xuất khẩu là ưu tiên hàng đầu. Đến năm 2030, cả nước dự kiến có hơn 20.000 sản phẩm OCOP, phát triển các trung tâm OCOP vùng, gắn kết với chuỗi du lịch - thương mại - công nghiệp văn hóa.

Chương trình tạo nền tảng để phát triển bao trùm và công bằng, với mục tiêu cụ thể là nâng cao thu nhập và mức sống của người dân nông thôn.

Kỳ vọng các chính sách hỗ trợ sản xuất, đào tạo nghề và chuyển dịch lao động, thu nhập bình quân khu vực nông thôn dự kiến tăng 9 - 10%/năm, phấn đấu đến 2030 cao gấp 2,5 - 3 lần so với 2020. Thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số được đặt mục tiêu bằng 1/2 bình quân chung của cả nước vào năm 2030. Đến năm 2035, thu nhập bình quân khu vực nông thôn cao gấp 1,6 lần so với năm 2030.

Đồng thời hợp tác xã kiểu mới và doanh nghiệp nhỏ và vừa được phát triển trở thành hạt nhân, giúp tăng giá trị gia tăng nông sản 1,3 - 1,5 lần. Việc triển khai các mô hình đối tác công - tư (PPP), cụm công nghiệp - làng nghề nông thôn và kinh tế số nông thôn góp phần thu hút đầu tư tư nhân, tạo việc làm phi nông nghiệp.

Chương trình tiếp tục phát huy vai trò đầu kéo, tạo hiệu ứng lan tỏa đầu tư tư nhân, tín dụng, tiêu dùng và đổi mới sáng tạo, góp phần thúc đẩy tăng trưởng ổn định. Đây là công cụ điều phối chính sách liên ngành, gắn kết giữa nông nghiệp - công nghiệp - dịch vụ - môi trường - an sinh xã hội, củng cố năng lực tự chủ và khả năng chống chịu của nền kinh tế, tạo nền tảng cho phát triển kinh tế xanh, kinh tế số và kinh tế tuần hoàn.

ĐẦU TƯ VÀO CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG VÀ CON NGƯỜI

Chương trình thể hiện sự quan tâm sâu sắc tới các nhóm cư dân yếu thế, có tác động trực tiếp và bền vững đến các lĩnh vực xã hội, đặc biệt trong nâng cao dân trí, cải thiện điều kiện sống và bảo đảm an sinh xã hội.

Việc triển khai đồng bộ các hợp phần về giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch, việc làm, bình đẳng giới góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng.

Dự kiến đến năm 2030, tỷ lệ giảm nghèo đa chiều đạt 1–1,5%/năm. 100% người dân nông thôn được tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản (y tế, giáo dục, nước sạch, thông tin, nhà ở an toàn). Đầu tư hạ tầng xã hội đồng bộ sẽ giảm đáng kể các chiều thiếu hụt dịch vụ cơ bản.

Chương trình gắn chặt với Nghị quyết 72-NQ/TW. Mục tiêu là hoàn thiện hệ thống y tế cơ sở (đầu tư, nâng cấp trạm y tế), bảo đảm 95% xã có bác sĩ và 100% xã có nhân viên y tế đạt chuẩn. Giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng thể thấp còi ở trẻ em xuống dưới 15% vào năm 2030 và mở rộng bao phủ bảo hiểm y tế, phấn đấu trên 98% người dân nông thôn có thẻ BHYT.

Việc triển khai đồng bộ các hợp phần về giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch, việc làm, bình đẳng giới góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng.

Chính phủ cũng cho biết, Chương trình phù hợp định hướng của Nghị quyết 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Giảm tỷ lệ học sinh bỏ học xuống dưới 1%/năm, 100% trường học đạt chuẩn cơ sở vật chất tối thiểu. Phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp, trung tâm học tập cộng đồng và đào tạo nghề tại chỗ, phấn đấu trên 80% lao động nông thôn được đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng vào năm 2030. Thúc đẩy chuyển đổi số giáo dục ở vùng sâu, vùng xa, xây dựng xã hội học tập ở nông thôn.

Cùng đó, Chương trình góp phần hiện thực hóa chủ trương về "xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc", gắn phát triển kinh tế - xã hội với bảo tồn, tôn vinh và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc thiểu số, tạo nên mô hình "kinh tế văn hóa" lồng ghép với OCOP và du lịch nông thôn.

Đồng thời thúc đẩy phát triển hệ thống thiết chế văn hóa - thể thao cơ sở, phát huy Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", hướng tới xây dựng con người Việt Nam mới - có tri thức, kỹ năng, nhân ái, trách nhiệm.

Tác động lớn nhất của Chương trình là khả năng tái định hình lại không gian phát triển quốc gia, bằng cách thu hẹp khoảng cách giàu nghèo và chênh lệch vùng miền một cách bền vững.

PHÁT TRIỂN HÀI HÒA VÀ BẢO VỆ CHỦ QUYỀN

Chương trình lồng ghép chặt chẽ các yếu tố môi trường và an ninh vào mọi hợp phần đầu tư, thể hiện tính chiến lược toàn diện.

Chương trình đặt việc bảo vệ môi trường, phát triển theo hướng sinh thái, xanh, thích ứng biến đổi khí hậu là một trong những mục tiêu chiến lược xuyên suốt.

Thúc đẩy đầu tư hệ thống thu gom, phân loại và xử lý rác thải sinh hoạt, nước thải, công trình cấp nước sạch. Chương trình tích hợp nội dung nông nghiệp sinh thái, quản lý chất thải, năng lượng tái tạo vào các hợp phần đầu tư, chuyển dịch khu vực nông thôn theo hướng kinh tế tuần hoàn, sinh thái và phát thải thấp.

Hỗ trợ xây dựng công trình phòng chống thiên tai, cảnh báo sớm, bố trí dân cư ổn định tại vùng rủi ro cao. Lồng ghép cải thiện nhà ở an toàn, vệ sinh môi trường, nước sạch và dịch vụ thiết yếu, giúp nâng cao khả năng phòng ngừa, ứng phó với rủi ro thiên tai.

Chương trình có tác động trực tiếp và lâu dài đến nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, góp phần cụ thể hóa chủ trương về "củng cố thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân".

Thông qua đầu tư hạ tầng, giao thông, thông tin, điện, nước và kinh tế tại vùng chiến lược (biên giới, hải đảo), Chương trình góp phần nâng cao tiềm lực quốc phòng, bảo đảm hậu cần, kỹ thuật, dân sinh, hình thành thế trận quốc phòng toàn dân vững chắc. Các dự án phát triển nông thôn mới tại khu vực biên giới đồng thời là "cột mốc sống" bảo vệ chủ quyền lãnh thổ.

Chương trình thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong quản lý an ninh, xây dựng mô hình "xã an toàn - thông minh" để tăng cường năng lực giám sát, phản ứng nhanh, và giảm thiểu tai nạn, tệ nạn. Việc xây dựng các mô hình tự quản, hòa giải, an ninh cộng đồng, phong trào "Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc" đã hình thành cơ chế tự phòng - tự quản - tự bảo vệ tại cơ sở, giữ ổn định xã hội ngay từ cơ sở, củng cố nền tảng chính trị – xã hội vững chắc.

Có thể khẳng định Chương trình MTQG hợp nhất giai đoạn 2026–2035 không chỉ là một kế hoạch đầu tư đơn thuần mà là một chiến lược tổng thể mang tính đột phá thể chế. Tác động lớn nhất của Chương trình là khả năng tái định hình lại không gian phát triển quốc gia, bằng cách thu hẹp khoảng cách giàu nghèo và chênh lệch vùng miền một cách bền vững. Mọi nguồn lực, từ vốn đầu tư công đến khoa học công nghệ, đều được điều phối linh hoạt để ưu tiên cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, đảm bảo nguyên tắc cốt lõi: Phát triển kinh tế đi đôi với công bằng xã hội, bảo vệ môi trường và củng cố an ninh quốc phòng.

Đây cũng là lời cam kết mạnh mẽ của Đảng và Nhà nước về một tương lai phát triển bao trùm và lâu dài, nơi mọi người dân được hưởng thụ thành quả phát triển, góp phần giữ vững ổn định chính trị, xã hội, và củng cố vững chắc thế trận lòng dân trong mọi tình huống. Chương trình chính là lời giải cho bài toán phát triển bền vững của Việt Nam trong thập kỷ tới.