DLCÐ xuất hiện từ những năm 1970 và cho đến nay đã phát triển phổ biến ở hầu hết các châu lục, đặc biệt là ở khu vực nông thôn, miền núi, vùng dân tộc thiểu số ở châu Phi, Mỹ Latinh và châu Á. DLCÐ thường diễn ra dưới các loại hình phổ biến lâu nay là du lịch sinh thái, du lịch văn hóa, du lịch nông nghiệp, du lịch bản  địa và du lịch làng. Ðặc điểm của loại hình du lịch này là người dân bản địa trực tiếp tham gia tổ chức, quản lý và vận hành các hoạt động du lịch trên cơ sở khai thác những nét đặc sắc về văn hóa, lịch sử, cảnh quan thiên nhiên... của địa phương. DLCÐ đang được coi là loại hình du lịch mang lại nhiều lợi ích phát triển kinh tế bền vững nhất cho người dân bản địa với giá trị về tinh thần và vật chất vượt xa những loại hình du lịch thông thường.

Phát triển chiều rộng

DLCÐ tại Việt Nam xuất hiện từ những năm 1990 tại một số tỉnh như Hòa Bình, Lào Cai, Quảng Nam, đến nay đã mở rộng trên khắp cả nước. Giai đoạn 2015-2020 là quãng thời gian hoạt động DLCÐ phát triển sôi động và thu hút sự quan tâm ở rất nhiều địa phương. Tính đến năm 2020, nước ta có khoảng 300 làng, bản, buôn, thôn, xóm có hoạt động DLCÐ.

Ở Việt Nam nói chung, DLCÐ có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển nhờ sở hữu cảnh quan thiên nhiên kỳ thú, đa dạng về văn hóa, ẩm thực của các vùng miền phong phú và hấp dẫn, khí hậu hài hòa, người dân thân thiện. DLCÐ tại Việt Nam được nhiều chuyên gia đánh giá là một “mỏ vàng”, hứa hẹn mang lại nguồn thu lớn cho ngành Du lịch của quốc gia và người dân tại các địa phương. Trên thực tế, mô hình du lịch này đã khẳng định được vai trò quan trọng trong việc phát triển du lịch bền vững cũng như bảo tồn những giá trị văn hóa, giá trị làng nghề và tạo công ăn việc làm cho cộng đồng địa phương.

Chẳng hạn, khu vực Tây Bắc là nơi có địa hình và khí hậu độc đáo, thiên nhiên thuần khiết hoang sơ, núi non  trùng điệp tạo ra những cảnh quan tuyệt đẹp và hệ sinh thái hết sức phong phú. Bên cạnh đó, sự đa dạng của nếp sinh hoạt, tập tục, truyền thống canh tác, lễ hội, ẩm thực, âm nhạc của các dân tộc thiểu số là sức hấp dẫn lớn đối với khách du lịch. Ðây là những yếu tố tạo nên tính đặc thù của dòng sản phẩm DLCÐ của Tây Bắc. Tại Tây Bắc, Hà Giang là một trong những địa phương có tốc độ phát triển DLCÐ nhanh của khu vực và cả nước khi nơi đây hiện có 36 làng văn hóa du lịch cộng đồng.

ÐBSCL có nhiều tiềm năng về cảnh quan thiên nhiên, giá trị về lịch sử, văn hóa bản địa của các dân tộc, tập tục và lối sống, văn hóa ẩm thực phong phú là cơ sở để phát triển mạnh DLCÐ. Chẳng hạn, Ðồng Tháp phát triển đa dạng mô hình DLCÐ, nhiều nhất là huyện Lai Vung, Tam Nông, Tháp Mười, thành phố Cao Lãnh và thành phố Sa Ðéc. Nhiều nhà vườn trồng các loại cây ăn trái đặc sản hoặc làng nghề gắn với du lịch như nhãn ở Châu Thành, quýt hồng ở Lai Vung, xoài ở Cao Lãnh, sen ở Tháp Mười, làng nghề trồng hoa kiểng ở Sa Ðéc..., hình thành điểm du lịch miệt vườn, miệt đồng, hấp dẫn du khách đến tham quan.

Tại thành phố Cần Thơ, mô hình DLCÐ được cho có rất nhiều lợi thế để hình thành và phát triển. Cần Thơ được thiên nhiên ưu đãi, khí hậu ôn hòa và đất đai màu mỡ, hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt…, đồng thời có những đặc trưng văn hóa riêng, từng bước khẳng định là nơi hội tụ của văn minh sông nước miền Tây. Cụ thể, Cần Thơ có chợ nổi Cái Răng, chợ nổi Phong Ðiền; vườn dâu Hạ Châu, vườn du lịch Vàm Xáng, vườn cò Bằng Lăng; cù lao Tân Lộc, Cồn Sơn… Những tiềm năng về di tích lịch sử - văn hóa: Ðình Bình Thủy, nhà cổ Bình Thủy, chùa Long Quang, chùa Nam Nhã, di tích Giàn Gừa, Khu Di tích văn hóa Óc Eo… Cần Thơ còn có những di sản văn hóa phi vật thể như: Ðờn ca tài tử, Hò Cần Thơ, Lễ hội Kỳ Yên đình Bình Thủy… và các làng nghề  truyền thống: làng bánh tráng Thuận Hưng, làng đan lưới Thơm Rơm, làng đan lọp Thới Long, làng hoa Bà Bộ…

Tuy nhiên, thành phố Cần Thơ mới chỉ có 3 cụm DLCÐ nổi bật là Cồn Sơn (thuộc phường Bùi Hữu Nghĩa, quận Bình Thủy), cộng đồng nhà vườn (thuộc huyện Phong Ðiền) và Cù lao Tân Lộc (thuộc phường Tân Lộc, quận Thốt Nốt). Ðặc điểm chung của các mô hình này là dựa trên tài nguyên bản địa: Vườn cây trĩu quả, ao cá, bến sông, các món ăn miệt vườn, các loại hình văn nghệ dân gian như đờn ca tài tử…

Tìm phương cách kết nối

Có thể khẳng định DLCÐ là bức tranh sáng của ngành Du lịch Cần Thơ. Tuy nhiên, các chuyên gia nghiên cứu trong lĩnh vực du lịch đã chỉ ra những “điểm nghẽn” chính khiến loại hình du lịch này chưa thể phát triển xứng tầm với tiềm năng của Cần Thơ, đó là thiếu sự liên kết, chất lượng nguồn nhân lực chưa cao, công tác quảng bá du lịch còn hạn chế.

Sự thiếu liên kết, hay còn gọi là “mạnh ai nấy làm”, giữa các điểm du lịch khiến các loại hình hoạt động dành cho du khách na ná nhau, tạo ra sự đơn điệu trong sản phẩm du lịch làm du khách nhàm chán.  Sự thiếu liên kết ở tầm vĩ mô cản trở kết nối được các bên liên quan: Ðiểm du lịch - công ty lữ hành - công ty vận chuyển.

Chất lượng nguồn nhân lực chưa cao xuất phát từ sự hạn chế trong nguồn vốn cá nhân của mỗi hộ làm du lịch, cũng như sự thiếu hụt nguồn nhân lực được đầu tư bài bản. Hầu hết nhân lực phục vụ tại các điểm du lịch là con cháu trong nhà, theo hình thức “cây nhà lá vườn” thay vì thuê mướn nhân công có tay nghề ở bên ngoài. Các điểm DLCÐ cũng thiếu sự hướng dẫn, độ phủ thông tin không cao, thậm chí không thể thống nhất hình ảnh nhận diện thương hiệu du lịch Cần Thơ.

Các “yếu điểm”  của DLCÐ tại Cần Thơ có lẽ cũng là khó khăn chung của DLCÐ ở nhiều địa phương khác trên cả nước, bởi hiện tại Việt Nam chưa có quy chuẩn chính xác cho mô hình DLCÐ. Vì thế, loại hình du lịch này vẫn phát triển ồ ạt, không có hướng dẫn. Việc xây dựng chiến lược quốc gia nhằm thúc đẩy quá trình phát triển có hệ thống, hiệu quả, bền vững cho hoạt động DLCÐ vẫn chưa được hoàn thiện. Hầu hết các mô hình hoặc hoạt động tự phát hoặc do địa phương hay các tổ chức quốc tế hỗ trợ, mang tầm ngắn hạn và khó có thể triển khai ở phạm vi rộng. Giải pháp chung là cần xây dựng một chương trình, kế hoạch, thậm chí chiến lược hỗ trợ phát triển DLCÐ, từ việc đánh giá tài nguyên, thúc đẩy phát triển sản phẩm, nghiên cứu thị trường cũng như công tác xúc tiến, quảng bá du lịch.