Kim Ngân là xã miền núi, xã biên giới của tỉnh Quảng Trị đời sống còn nhiều khó khăn, nơi phần lớn bà con là đồng bào dân tộc thiểu số Bru – Vân Kiều sinh sống. Trong quá trình hội nhập và phát triển, nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào mình như các lễ hội, trang phục, nhạc cụ, ẩm thực, điệu múa tà oải, khúc hát dân ca, phong tục đan lát, nhà sàn truyền thống… – vốn là niềm tự hào bao đời nay đang đứng trước nguy cơ bị lãng quên, mai một đi.

Tuy nhiên, văn hoá chính là linh hồn của bản làng, là nguồn sức mạnh tinh thần giúp đồng bào vượt qua khó khăn vất vả. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống không chỉ là nhiệm vụ của các cấp chính quyền mà còn là trách nhiệm và niềm tự hào của mỗi người dân địa phương.

Đặc biệt, khi được kết hợp với phát triển kinh tế du lịch cộng đồng, các giá trị văn hoá không chỉ được giữ gìn mà còn được "sống dậy", lan tỏa và mang lại thu nhập thiết thực cho người dân. 

Nhận thấy đây là hướng đi đúng đắn, bền vững và nhân văn, với tinh thần dám nghĩ, dám làm, chị Hồ Thị Đoan, bản Còi Đá xã Kim Ngân tỉnh Quảng Trị đã mạnh dạn khởi nghiệp với mô hình sản xuất kinh doanh cá thể gắn với du lịch cộng đồng, xây dựng cơ sở "Suối Bản" tại bản Còi Đá, xã Kim Ngân (trước là Ngân Thủy) từ năm 2023.

Dựa trên tiềm năng sẵn có của quê hương như: dòng suối Rào Đá trong xanh, phong cảnh hoang sơ, bản sắc văn hóa đậm đà, chị Hồ Thị Đoan từng bước xây dựng điểm du lịch trải nghiệm kết hợp giữa thiên nhiên – văn hóa – ẩm thực – tiến tới lưu trú cộng đồng.

Đến với "Suối Bản", du khách có thể: Tắm suối, đi bè tre, khám phá rừng suối, trải nghiệm nghỉ ngơi tại nhà sàn, lán sạp dọc suối của bà con đồng bào Bru Vân Kiều; Giao lưu văn hoá qua múa tà oải, nhảy sạp, hát dân ca, đốt lửa trại; Trải nghiệm ẩm thực truyền thống của đồng bào Bru Vân Kiều như làm bánh chì ( đặc sản của Bru Vân Kiều ), đồ xôi nếp than, nướng cá suối, gà bản.

Du khách còn có thể tham gia hoạt động đời sống cùng bà con như: đan lát, hái rau rừng, bẫy cá, bếp nướng, và sử dụng trang phục xấn áo của đồng bào để lưu giữ kỉ niệm và quảng bá.

Bên cạnh đó thì mô hình còn có các món quà lưu niệm của bà con bản địa như: Mật ong rừng, nếp than...

Chị Hồ Thị Đoan cho biết, sau gần 3 năm hoạt động, mô hình phát triển kinh tế kết hợp du lịch cộng đồng "Suối Bản" không chỉ mang lại thu nhập cho người dân, mà còn lan tỏa nhận thức mới rằng giữ gìn văn hoá cũng chính là phát triển kinh tế.

Mô hình không chỉ thu hút khách du lịch, mà còn tạo việc làm thường xuyên cho 4–6 lao động địa phương với thu nhập ổn định từ 4–7 triệu đồng/tháng, đồng thời giúp hàng chục hộ dân có đầu ra cho nông sản như nếp than, gà đồi, lợn bản, dê núi, cá suối, măng, mật ong, kiệu, mít, rau rừng…

Đặc biệt, thông qua mô hình này, bản sắc văn hoá Bru – Vân Kiều không còn "đứng yên" mà trở thành nguồn lực phát triển kinh tế, giúp người dân tự tin, tự hào và gắn bó hơn với quê hương.

Từ một vùng quê nghèo, nay bà con bản Còi Đá xã Kim Ngân đã có thêm niềm tin và động lực để vươn lên từ mô hình này. Thanh niên, phụ nữ, già làng cùng tham gia hoạt động du lịch – ai cũng trở thành "sứ giả văn hoá" giới thiệu nét đẹp dân tộc mình đến với du khách.

Mô hình đã góp phần giảm nghèo, gắn kết cộng đồng, nâng cao đời sống tinh thần, đồng thời quảng bá hình ảnh Kim Ngân đến bạn bè gần xa.

Tuy nhiên, theo chị Hồ Thị Đoan, trong quá trình hình thành và phát triển mô hình kinh tế này, bà con cũng đã gặp không ít khó khăn, trở ngại, có những lúc tưởng chừng như sẽ dừng lại và không tiếp tục được nữa.

Trước hết là khó khăn về vốn đầu tư. Là hộ cá thể, điều kiện kinh tế gia đình còn hạn chế, trong khi việc xây dựng điểm du lịch cộng đồng đòi hỏi chi phí lớn: làm đường vào khu suối, dựng nhà sàn truyền thống, xây khu vệ sinh, mua sắm trang thiết bị phục vụ khách… Nhiều hạng mục phải tận dụng nguyên vật liệu sẵn có hoặc tự làm bằng sức lao động của gia đình và bà con trong bản. Hằng năm còn phải đổi mới để phù hợp với thị hiếu của khách nên vấn đề về vốn luôn là điều trăn trở của một thanh niên trẻ đi lên từ bản làng, muốn phát triển kinh tế bền vững như tôi.

Thứ hai là khó khăn về việc hoàn thiện hồ sơ, thủ tục pháp lý để đăng ký, hoàn thiện mô hình du lịch cộng đồng. Do sinh sống ở vùng miền núi, hiểu biết còn hạn chế trong việc tiếp cận thông tin, hiểu biết về các quy định pháp luật liên quan đến du lịch, đất đai, môi trường, an toàn thực phẩm, an toàn vui chơi sông suối, việc sử dụng mặt nước,  phòng cháy chữa cháy…. Việc làm hồ sơ, xin giấy phép hoạt động du lịch, đăng ký kinh doanh, hay thủ tục thành lập tổ hợp tác/HTX du lịch cộng đồng đều gặp nhiều vướng mắc, kéo dài thời gian dài, khiến bà con không dám bứt phá , không mạnh dạn đầu tư ngại những vướng mắc và chưa biết cách tháo gỡ.

Thứ ba là một khó khăn đặc thù mà mô hình "Suối Bản" phải đối mặt đó chính là ảnh hưởng nghiêm trọng của thời tiết và thiên tai.

Vì khu du lịch cộng đồng Suối Bản được xây dựng gần dòng suối tự nhiên, nên mọi hoạt động đều phụ thuộc lớn vào điều kiện thời tiết. Mùa nắng, dòng suối trong xanh, mát lành, thu hút đông du khách; nhưng khi mùa mưa đến, đặc biệt là những đợt mưa lũ lớn, toàn bộ khu vực có thể bị nước dâng cao, gây thiệt hại nặng nề cho cơ sở vật chất.

Đặc biệt, trận lũ năm 2024 là một thử thách chưa từng có. Nước lũ bất ngờ dâng cao, cuốn trôi toàn bộ hệ thống nhà sàn, lán trại, cầu tre, bàn ghế, biển hiệu và các vật dụng sinh hoạt. Bao công sức, tâm huyết của gia đình và bà con gần như bị cuốn đi chỉ trong một đêm. 

Theo chị Hồ Thị Đoan, dù mất mát rất lớn, nhưng bà con không nản chí – mà xem đó là bài học quý giá về ý chí và tinh thần vượt khó của người miền núi.

Thứ tư là rào cản về tư duy và nhận thức, thiếu kiến thức, kinh nghiệm về du lịch. Bà con ở vùng cao chưa quen với cách làm du lịch, chưa biết cách đón tiếp, giới thiệu văn hoá, tổ chức trải nghiệm hay quảng bá hình ảnh. 

Chị Hồ Thị Đoan cho biết, bản thân phải tự học hỏi qua mạng, qua các lớp tập huấn nhiều đêm vừa lo việc nhà, vừa nghiên cứu để điều chỉnh mô hình cho phù hợp thực tế.

Bên cạnh đó, công tác quảng bá, kết nối tour tuyến còn hạn chế vì chưa có điều kiện hợp tác với công ty du lịch, mọi việc chủ yếu làm thủ công – đăng tải hình ảnh, video lên mạng xã hội, tự liên hệ với khách quen.

Nhưng vượt qua tất cả những khó khăn ấy, với tinh thần kiên trì – sáng tạo – dám nghĩ dám làm, chị Hồ Thị Đoan và bà con trong bản từng bước khắc phục, biến thách thức thành cơ hội, và xây dựng mô hình "Suối Bản" được như hôm nay – một mô hình của người nông dân vừa gìn giữ bản sắc văn hoá dân tộc, vừa tạo sinh kế ổn định cho người dân địa phương. 

Để tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá truyền thống kết hợp với du lịch cộng đồng, theo chị Hồ Thị Đoan, cần có các nguồn vốn hỗ trợ để các hộ, các cơ sở mô hình du lịch cộng đồng được tiếp cận để phát triển các mô hình bền vững, hiệu quả.

Thứ hai, hỗ trợ về mặt pháp lý, để xây dựng hoàn thiện về hồ sơ, thủ tục cho các mô hình du lịch cộng đồng Suối Bản xã Kim Ngân cũng như các mô hình khác của bà con đồng bào dân tộc thiểu số tại Quảng Trị, tạo động lực để bà con đồng bào vững tin làm giàu, xây dựng quê hương bản làng. 

Thứ ba, đầu tư hạ tầng du lịch, quảng bá hình ảnh địa phương, đưa sản phẩm du lịch văn hoá thành thương hiệu riêng của Kim Ngân.

Thứ tư, tổ chức các chương trình tập huấn, học tập cho bà dân tộc thiểu số về gìn giữ phát huy các bản sắc văn hóa đẹp của đồng bào mình. Tạo các cầu nối để các mô hình trong địa phương tỉnh nhà , tỉnh bạn gắn kết, giao lưu học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau.

Thứ năm, thành lập nhiều tổ văn hóa cộng đồng để vừa gìn giữ, phát huy văn hóa bản làng vừa kết hợp làm du lịch tạo thu nhập cho bà con bản địa.

Thứ sáu, tôn vinh, nhân rộng điển hình tiên tiến, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ trong phong trào nông dân làm kinh tế gắn với bảo tồn văn hoá.

"Muốn vươn lên từ bản làng, biến khó khăn thành động lực, phát triển kinh tế kết hợp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào, ở vùng khó khăn của chính bà con Bru Vân Kiều xã Kim Ngân chưa bao giờ là điều dễ dàng. Nó đòi hỏi sự vào sự quan tâm, đồng bộ của hệ thống chính trị và sự năng động, tự lực của chính bà con nơi đây. Nếu được quan tâm, hỗ trợ đúng hướng, người nông dân – dù ở bản làng xa xôi – cũng có thể khởi nghiệp, làm giàu chính đáng, góp phần xây dựng nông thôn mới phát triển bền vững và góp phần để Kim Ngân ngày càng khởi sắc hơn", chị Hồ Thị Đoan bày tỏ.