Theo đó, công văn 197/MTNATL kết luận bức tranh - bảo vật quốc gia bức tranh "Vườn xuân Trung Nam Bắc" của cố họa sĩ Nguyễn Gia Trí đã bị hư hại khá nhiều cả về mặt vật chất lẫn tinh thần. Đoàn kiểm tra đề nghị Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh lập dự án "tu sửa" tác phẩm một cách thận trọng, khoa học để khắc phục sự cố ở mức tốt nhất.

Bảo vật quốc gia bị tổn hại trên 30%

Theo tinh thần chỉ đạo của Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện, đoàn công tác của Bộ đã có buổi làm việc tại Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. Thành phần đoàn gồm Cục trưởng Vi Kiến Thành, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Phạm Định Phong, PGĐ Trung tâm Bảo quản, tu sửa tác phẩm mỹ thuật (Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam) Phan Từ Long. Buổi làm việc còn có PGĐ Sở VHTT TP. Hồ Chí Minh Huỳnh Thanh Nhân và lãnh đạo, các phòng chuyên môn của Bảo tàng Mỹ thuật thành phố.

"Vườn xuân Trung Nam Bắc" bị mất 30% sau khi làm vệ sinh

Họa sĩ Vi Kiến Thành cho biết, đoàn kiểm tra đã thực hiện hai nội dung gồm kiểm tra, đánh giá mức độ hư hại và hiện trạng tác phẩm sau khi làm vệ sinh, bảo quản, phòng ngừa.

Theo đó, về nội dung kiểm tra hồ sơ, kế hoạch, nội dung bảo quản, phòng ngừa tác phẩm, Phòng Kiểm kê- Bảo quản Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh đã xây dựng kế hoạch bảo quản, phòng ngừa tác phẩm, tuy nhiên, kế hoạch này không ghi rõ ngày, tháng, năm lập kế hoạch. Văn bản dự trù kinh phí vệ sinh bảo quản phòng ngừa tác phẩm đề ngày 15/7/2018. Trong đó, cả kế hoạch và dự trù kinh phí đều xác định công việc là tháo tranh ra khỏi khung, kiểm tra, gia cố lại khung và làm vệ sinh bề mặt tranh và mặt sau của tranh.

Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh cũng đã có Tờ trình số 139/TTr- BTMT ngày 20/8/2018 về việc vệ sinh, bảo quản, phòng ngừa tác phẩm. Sở VHTT TP. Hồ Chí Minh có công văn 4171/SVHTT-QLDSVH ngày 28/8/2018 chấp thuận chủ trương việc Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh thực hiện bảo quản phòng ngừa tác phẩm. Công việc bảo quản phòng ngừa, vệ sinh tác phẩm sau đó đã được Bảo tàng giao ông Lưu Minh Phụng, thợ sơn mài ở TP. Hồ Chí Minh thực hiện. "Do không hiểu biết về nghệ thuật hội họa sơn mài của họa sĩ Nguyễn Gia Trí nên ông Lưu Minh Phụng đã sử dụng nước rửa chén và bột chu, giấy ráp 2000 can thiệp quá mức khi làm vệ sinh bề mặt bức tranh...", công văn báo cáo nêu.

Về vấn đề được dư luận đặc biệt quan tâm là hiện trạng tác phẩm sau khi làm vệ sinh, bảo quản, phòng ngừa ra sao, theo đoàn kiểm tra, xét ở góc độ hư hại về tinh thần, không gian, không khí, phần linh hồn của tác phẩm, do bị tác động vào bề mặt làm mất đi lớp sơn bề mặt của tác phẩm nên sự uyển chuyển, tinh tế liên kết giữa các mảng son, mảng vỏ trứng, mảng dát vàng đã không còn sự uyển nhã, huyền ảo của nghệ thuật sơn mài Nguyễn Gia Trí. Xét ở góc độ hư hại về tinh thần, không gian, không khí, phần linh hồn của tác phẩm đã bị hư hại khoảng trên 30%.

Ở góc độ hư hại về vật chất, theo đánh giá, các mảng vỏ trứng bị mài mòn, bị trơ ra, trắng bệch, trắng vôi, mảng dát vàng bị mài mòn; nét và các mảng hình tiếp giáp nhau bị lộ, trơ, mất đi sự tinh tế uyển nhã đan xen giữa mảng và nét. Theo đoàn kiểm tra, góc độ hư hại về vật chất bề mặt tác phẩm khoảng 15%.

Bức tranh bảo vật quốc gia "Vườn xuân Trung Nam Bắc" nguyên bản

Tu sửa bảo vật quốc gia theo hướng nào?

Đánh giá sau khi kiểm tra thực tế, công văn báo cáo lãnh đạo Bộ cũng nhấn mạnh một số đề xuất, kiến nghị: "Tác phẩm tranh sơn mài "Vườn xuân Trung Nam Bắc" của họa sĩ Nguyễn Gia Trí - Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật là bảo vật quốc gia nên cần phải lưu giữ, bảo quản, ứng xử ở chế độ đặc biệt".

Các nhà chuyên môn cũng đề nghị Sở VHTT TP. Hồ Chí Minh chỉ đạo Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh lập dự án tu sửa tác phẩm "Vườn xuân Trung Nam Bắc" một cách thận trọng, khoa học, khắc phục sự hư hại hiện tại ở mức độ tốt nhất. Bên cạnh đó, trên cơ sở nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng mức độ hư hại theo đánh giá của các họa sĩ sơn mài uy tín và của Hội đồng khoa học, Bảo tàng cần xây dựng phương án và giải pháp tu sửa, làm thử nghiệm một số vị trí trên tranh; giao việc tu sửa phục hồi tác phẩm cho họa sĩ Nguyễn Xuân Việt là người đã trực tiếp làm việc với họa sĩ Nguyễn Gia Trí hoặc họa sĩ có chuyên môn, uy tín cao trong nghề làm tranh sơn mài. Công việc tu sửa, phục hồi cần có sự phối hợp giám sát của Trung tâm Bảo quản, tu sửa tác phẩm mỹ thuật thuộc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

"Lãnh đạo Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, các cán bộ Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh cần rút kinh nghiệm sâu sắc về sự đơn giản, tùy tiện trong công tác bảo quản, bảo dưỡng tác phẩm, thái độ ứng xử với hiện vật bảo tàng, đặc biệt với hiện vật là bảo vật Quốc gia...", họa sĩ Vi Kiến Thành nhấn mạnh.

Cục MTNATL kiến nghị Cục Di sản Văn hóa sớm tham mưu lãnh đạo Bộ ban hành văn bản hướng dẫn về chế độ bảo vệ, bảo quản đặc biệt đối với các bảo vật quốc gia.

Theo họa sĩ Vi Kiến Thành, bảo vật quốc gia bức tranh "Vườn xuân Trung Nam Bắc" khó có thể phục hồi nguyên trạng như trước đây. Bởi ngoài phần hư hại về vật chất thì yếu tố quan trọng trong tranh sơn mài là phần hồn, tinh thần và không khí trong tranh đã bị hư hại khá nhiều. Đây là phần không thể nào lấy lại./.