Những năm qua, công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa nhận được sự quan tâm của các cấp, ngành và thu được nhiều kết quả quan trọng. Là tỉnh có 7 dân tộc anh em cùng chung sống, với các giá trị di sản văn hóa phi vật thể phong phú ẩn chứa trong kho tàng dân ca, dân vũ, phong tục tập quán tín ngưỡng. Cùng với đó, hệ thống các di sản văn hoá vật thể cũng rất đa dạng.

Tính đến thời điểm hiện nay, theo Quyết định số 1748/QĐ-UBND do Chủ tịch UBND tỉnh ký ban hành ngày 21/9/2021, toàn tỉnh có 120 di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh. Trong đó, có 2 di tích được xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt là danh lam thắng cảnh hồ Ba Bể và di tích An toàn khu Chợ Đồn; 7 di tích được xếp hạng cấp quốc gia; 49 di tích được xếp hạng cấp tỉnh và 62 di tích đã được kiểm kê chưa xếp hạng. Hầu hết các di tích được xếp hạng đều là những địa điểm liên quan đến thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Chủ tịch Hồ Chí Minh (Khu ATK Chợ Đồn; Khu di tích lịch sử Nà Tu hay đồn Phủ Thông - Bạch Thông…).

Di sản văn hóa là kết tinh trí tuệ, tình cảm, truyền thống của các dân tộc trên địa bàn. Qua thời gian, trải qua các biến cố của lịch sử, sự khắc nghiệt của thiên nhiên, hệ thống các di sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc trên địa bàn vẫn rất phong phú.

Trong tổng số 291 di sản văn hóa phi vật thể đã được kiểm kê, phân loại thuộc 7 loại hình di sản văn hóa phi vật thể (tiếng nói, chữ viết; ngữ văn dân gian; nghệ thuật trình diễn dân gian; lễ hội truyền thống; tập quán xã hội và tín ngưỡng; nghề thủ công truyền thống; tri thức dân gian), có 17 di sản văn hóa phi vật thể được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào “Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”.

Hằng năm, để bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa, UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND các huyện, thành phố định kỳ tổ chức các hội diễn, liên hoan, ngày hội văn hóa và tham gia các hoạt động giới thiệu, biểu diễn, quảng bá văn hóa văn nghệ các dân tộc thiểu số do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức như: Ngày hội Văn hóa dân tộc Mông; Ngày hội Văn hóa dân tộc Dao; Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch các dân tộc vùng Đông Bắc...

Thông qua việc tổ chức định kỳ “Ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch các dân tộc”, “Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam 19/4” đã thu hút đông đảo nghệ nhân, diễn viên, vận động viên tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao dân gian truyền thống đặc sắc, góp phần phục hồi, phát triển các làn điệu dân ca, dân nhạc, dân vũ, trò chơi dân gian và lễ hội truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, khơi nguồn sáng tạo trong cộng đồng các dân tộc.

Bên cạnh đó, toàn tỉnh có hơn 100 lễ hội được duy trì hằng năm. Nhiều lễ hội được phục dựng cả về quy mô và tính chất, giữ được nét văn hóa đặc sắc, trong đó, Lễ hội lồng tồng huyện Ba Bể đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào “Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”.

Từ nguồn vốn đầu tư tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp thuộc Chương trình mục tiêu phát triển văn hóa với tổng kinh phí hơn 26 tỷ đồng, tỉnh đã thực hiện tu bổ, tôn tạo 8 di tích cấp quốc gia, gồm: Di tích đèo Giàng, xã Lãng Ngâm (Ngân Sơn); di tích Nà Pậu, xã Lương Bằng (Chợ Đồn); di tích Khuổi Linh, xã Nghĩa Tá (Chợ Đồn); di tích Bản Ca, xã Bình Trung (Chợ Đồn); di tích động Nàng Tiên, xã Lương Hạ (Na Rì); địa điểm lưu niệm Bác Hồ ở Hoàng Phài, xã Cốc Đán (Ngân Sơn); đồn Phủ Thông (Bạch Thông); động Áng Toòng, phường Xuất Hóa (thành phố Bắc Kạn).

Đồng thời, từ nguồn vốn ngân sách được các bộ, ngành Trung ương cấp và nguồn vốn xã hội hóa, tỉnh đã thực hiện tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp 5 di tích cấp tỉnh, gồm: Di tích lịch sử Phja Tắc - nơi đặt nhà máy in tiền của Bộ Tài chính từ năm 1947 - 1953 tại xã Bản Thi (Chợ Đồn); di tích lịch sử Tổng Luyên - nơi Bác Hồ gặp gỡ, nói chuyện với Nhân dân Chợ Rã - Ba Bể trên đường đi công tác tháng 5/1945, thị trấn Chợ Rã (Ba Bể); di tích lịch sử văn hóa chùa Phố Cũ (Ba Bể); di tích lịch sử văn hóa chùa Thạch Long (Chợ Mới); di tích lịch sử văn hóa đền Thắm (Chợ Mới).

Bên cạnh việc tu bổ, tôn tạo các di tích, UBND tỉnh đã ban hành Đề án lập hồ sơ khoa học xếp hạng di tích trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2019 - 2025 để làm cơ sở, định hướng cho việc triển khai lập hồ sơ khoa học xếp hạng 53 di tích có giá trị cao, trình cấp có thẩm quyền quyết định xếp hạng di tích theo Thông tư số 09/2011/TT-BVHTTDL ngày 14/7/2011 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Thực tế cho thấy, để thực hiện hiệu quả công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa, ngoài sự quan tâm, tạo điều kiện của Nhà nước, của các cấp, các ngành thì người dân cũng cần nâng cao nhận thức, chung tay để gìn giữ, phát huy các giá trị di sản văn hóa. Các địa phương cần gắn kết việc giữ gìn, phát huy di sản văn hóa với việc xây dựng, giữ gìn môi trường sinh thái văn hóa, đời sống văn hóa cộng đồng.

Cùng với đó là tổ chức thực hiện có hiệu quả Quyết định số 22/2018/QĐ-UBND ngày 06/8/2018 của UBND tỉnh về ban hành Quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh và lễ hội trên địa bàn tỉnh; Nghị quyết số 29-NQ/TU ngày 16/12/2019 của Tỉnh ủy về bảo tồn, phát huy các di sản văn hóa, lịch sử trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2020 - 2030. Đầu tư có trọng điểm cho việc bảo quản, tu bổ, phục hồi những điểm di tích vật thể; nghiên cứu, lập hồ sơ, tư liệu và phục hồi các di sản văn hóa phi vật thể quan trọng để vừa đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần của Nhân dân, vừa góp phần bảo lưu những giá trị văn hóa truyền thống, thực hiện tốt Luật Di sản văn hóa./.