Các loại hình dân ca của người Nùng luôn tồn tại trong tiềm thức và được lưu giữ ở lớp người trung niên, các nghệ nhân và thầy cúng. Các làn điệu dân ca luôn có mặt trong cuộc sống lao động sản xuất, sinh hoạt, các nghi lễ và lễ hội, các cuộc giao lưu hát dân ca giao duyên và trở thành món ăn tinh thần của người dân nơi đây.

Trong đời sống văn hóa của người Nùng, hát lướn là một trong những nghệ thuật dân ca có ý nghĩa quan trọng. Hát lướn là dùng tiếng hát bằng ngôn ngữ tiếng Nùng để hỏi thăm, trao đổi, kể cho mọi người nghe về những việc đang diễn ra trong cuộc sống. Hát lướn được người Nùng sử dụng trong rất nhiều dịp như đám cưới, mừng nhà mới, lễ Tết, các cuộc gặp gỡ.

Để hát lướn không bị mai một, người Nùng đang làm tốt việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy nét đẹp của loại hình nghệ thuật này.

Hát giao duyên của người Nùng là một nét đẹp văn hóa truyền thống, phản ánh đời sống tinh thần phong phú và mối gắn kết cộng đồng. Hát giao duyên thường được tổ chức vào những dịp lễ hội, Tết hoặc những ngày nông nhàn. Đội hát giao duyên chia làm hai bên nam nữ, hai bên vừa hát, vừa lắng nghe. Đối với họ, đây không chỉ là một cuộc vui mà còn là khoảnh khắc truyền thống được tiếp nối.

Những câu hát giao duyên không chỉ dành cho đôi lứa mà còn chứa đựng những lời răn dạy, những triết lý nhân sinh giản dị nhưng sâu sắc, được truyền từ đời này sang đời khác. Hát giao duyên của người Nùng không chỉ dừng lại ở nghệ thuật đối đáp mà còn là cầu nối, gắn kết các mối quan hệ.

Hát mừng mùa và hát trong lao động của người Nùng là nét văn hóa độc đáo, thể hiện sự gắn bó giữa con người, thiên nhiên và lao động sản xuất. Đây không chỉ là hình thức giải trí mà còn phản ánh tinh thần lạc quan, sự sáng tạo của người Nùng trong cuộc sống thường ngày. Khi mùa vụ đến, trên những cánh đồng ruộng bậc thang xanh mướt, người Nùng thường cất lên những bài hát mừng mùa thể hiện niềm vui, lòng biết ơn trời đất đã ban cho mùa màng bội thu.

Các câu hát trong lao động thường mộc mạc, gần gũi, ví von hình ảnh cuộc sống với núi, rừng, suối. Những câu hát này không chỉ giúp giải tỏa mệt mỏi mà còn gắn kết cộng đồng, tạo không khí vui vẻ, đoạn kết.

Hát mừng mùa và hát trong lao động của người Nùng không chỉ làm đẹp thêm đời sống thường nhật mà còn thể hiện rõ bản sắc văn hóa, tinh thần lạc quan và ý chí gắn bó với quê hương núi rừng.

Hát ru của người Nùng là thành tố quan trọng trong đời sống văn hóa, phản ánh sự dịu dàng và tinh tế của người mẹ đối với con và sự khéo léo, đảm đang của người phụ nữ khi làm mẹ. Lời ru thường là những câu hát giàu hình ảnh thiên nhiên, ví von con trẻ như hoa rừng, suối trong, trăng sáng. Đó còn là những bài học đầu đời, gửi gắm ước mong con lớn lên khỏe mạnh, ngoan ngoãn, gắn bó với quê hương và núi rừng.

Múa ngỗng giấy của người Nùng là một trong những di sản văn hóa độc đáo vừa mang tính nghệ thuật, vừa phản ánh sâu sắc tư duy lao động và triết lý sống của họ. Điệu múa này tái hiện hình ảnh đàn ngỗng - loài vật gắn liền với đời sống nông nghiệp trong không gian sinh hoạt cộng đồng. Đàn ngỗng được làm từ tre và giấy thể hiện sự tài hoa của người Nùng trong việc chế tác thủ công.

Người chăn ngỗng thường là nghệ nhân điêu luyện, khoác trang phục truyền thống với họa tiết đặc trưng của dân tộc Nùng. Họ là linh hồn của điệu múa, dẫn dắt đàn ngỗng qua từng động tác, mô phỏng công việc lao động thường ngày như thả ngỗng, dẫn đàn ngỗng, dẫn đàn qua đồng cỏ, hay gọi ngỗng về chuồng. Múa ngỗng giấy không chỉ là nghệ thuật biểu diễn mà còn là một thông điệp văn hóa sâu sắc, điệu múa nhắc nhở cộng đồng về giá trị của sự gắn kết, tính kỷ luật và sự hòa hợp với thiên nhiên.

Múa ngựa của người Nùng là một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo, gắn liền với nghi lễ tang ma, phản ánh sâu sắc tư duy về vũ trụ và nhân sinh quan của dân tộc này. Điệu múa tái hiện hành trình linh hồn người quá cố, vượt qua các cõi dựa trên quan niệm rằng ngựa là phương tiện dẫn dắt linh hồn trở về cõi vĩ hằng.

Ngày nay điệu múa ngựa được đưa đi biểu diễn trong các hội diễn văn nghệ quần chúng và cả các dịp vui của làng bàn. Chú ngựa được chế tác từ tre, cuộn thành vòng tròn với những tua giấy bao quanh, hình dáng con ngựa được làm đơn giản nhưng sống động, nhấn mạnh sự bền bì và kiên cường. Người múa ngựa là trung tâm của nghi lễ, thường là các nghệ nhân giàu kinh nghiệm được tôn kính trong cộng đồng, họ khoác trang phục truyền thống với gam màu trầm thể hiện sự trang nghiêm.

Múa ngựa không chỉ là một nghi lễ tiễn đưa mà còn là biểu tượng cho quan niệm về vòng luân hồi và sự tiếp nối. Qua điệu múa, người Nùng thể hiện niềm tin rằng cái chết không phải là sự kết thúc mà là cánh cửa mở ra một hành trình mới, nơi linh hồn được che chở và dẫn dắt trở về cội nguồn. Sự kết hợp hài hòa giữa hình ảnh, âm thanh và ý nghĩa tâm linh đã biến múa ngựa trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Nùng.

Một buổi truyền dạy các làn điệu dân ca của đồng bào dân tộc Nùng cho các em nhỏ tại không gian sinh hoạt cộng đồng.

Trong cộng đồng người Nùng, việc truyền dạy dân ca không chỉ đơn giản là dạy hát mà còn là cách để truyền lại lối sống, tư duy và tinh thần dân tộc. Người lớn thường là các nghệ nhân cao tuổi đóng vai trò quan trọng trong việc truyền đạt, họ không chỉ hát mà còn kể về ý nghĩa từng lời ca, từng giai điệu giúp các em nhỏ hiểu sâu hơn về giá trị của dân ca. Các buổi truyền dạy thường diễn ra tại gia đình hoặc tại các buổi sinh hoạt cộng đồng.

Việc truyền dạy dân ca không chỉ góp phần giữ gìn di sản văn hóa mà còn xây dựng mối liên kết bền chặt giữa các thế hệ trong cộng đồng. Qua những bài hát, người Nùng không chỉ truyền đạt tri thức mà còn gửi gắm tình cảm, những giá trị nhân văn cao đẹp như lòng hiếu thảo, sự đoàn kết, tinh thần lao động./.