Xã Cự Đồng, Phú Thọ được sáp nhập từ ba xã Cự Đồng, Tất Thắng và Thắng Sơn, với gần 15.000 nhân khẩu, trong đó hơn 70% là đồng bào dân tộc Mường. Đây là vùng đất có bề dày truyền thống văn hóa, nơi lưu giữ nhiều phong tục, tập quán, làn điệu dân ca, dân vũ và sinh hoạt cộng đồng mang đậm bản sắc dân tộc. Nhận thức rõ vai trò của di sản văn hóa trong phát triển bền vững, địa phương đã xác định bảo tồn văn hóa Mường không chỉ là nhiệm vụ, mà còn là nền tảng để xây dựng đời sống tinh thần phong phú cho nhân dân.

Một trong những mô hình tiêu biểu là Câu lạc bộ (CLB) Văn hóa Mường khu Quyết Tiến. Được thành lập từ năm 2017 với 19 thành viên ban đầu, CLB ra đời trong điều kiện còn nhiều khó khăn về cơ sở vật chất và kinh phí hoạt động. Tuy vậy, bằng tâm huyết của những người con Mường yêu văn hóa dân tộc, CLB đã duy trì sinh hoạt đều đặn, tổ chức nhiều hoạt động phục dựng, truyền dạy các giá trị văn hóa truyền thống cho cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Đến nay, số lượng hội viên của CLB đã tăng lên 30 người, trở thành mái nhà chung gắn kết những người có chung niềm đam mê gìn giữ “hồn cốt” Mường.

Gắn liền với hoạt động của CLB Văn hóa Mường Quyết Tiến là Nhà lưu niệm văn hóa Mường của bà Đinh Thị Tâm – Phó Chủ nhiệm CLB. Trong căn nhà nhỏ của mình, bà Tâm đã sưu tầm và lưu giữ hơn 200 hiện vật truyền thống, từ các công cụ lao động như cối say, cối giã gạo, cày, bừa, đến đồ sinh hoạt, khung cửi, nhạc cụ, trang phục dân tộc. Mỗi hiện vật là một câu chuyện, phản ánh đời sống, phong tục và lịch sử của người Mường qua nhiều thế hệ. Không chỉ là nơi lưu giữ ký ức văn hóa, nhà lưu niệm còn trở thành địa chỉ giáo dục truyền thống, điểm đến quen thuộc của học sinh, du khách và các nhà nghiên cứu khi tìm hiểu về văn hóa Mường ở Cự Đồng.

Nhằm tạo động lực cho hoạt động bảo tồn văn hóa, năm 2025, CLB Văn hóa Mường Quyết Tiến được đưa vào Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Thông qua chương trình, CLB được hỗ trợ tập huấn kỹ năng tổ chức, duy trì sinh hoạt; hướng dẫn truyền dạy các loại hình văn hóa dân gian; cách sắp xếp, xây dựng không gian văn hóa truyền thống; tổ chức hoạt động văn nghệ dân gian. Từ đó, khu Quyết Tiến đang từng bước được xây dựng trở thành “Điểm sinh hoạt văn hóa tiêu biểu” của đồng bào Mường trên địa bàn xã.

Cùng với các CLB văn hóa, công tác bảo tồn bản sắc Mường ở Cự Đồng còn được triển khai đồng bộ trong cộng đồng và trường học. Hiện nay, xã có 19/30 khu dân cư thành lập CLB văn hóa Mường; lưu giữ 19 bộ chiêng và 2 trống đồng; nhiều nhà sàn truyền thống được phục dựng, cải tạo phù hợp với đời sống hiện đại. Trong lĩnh vực giáo dục, 6/9 trường học đã thành lập CLB văn hóa Mường. Riêng Trường Tiểu học Cự Đồng xây dựng không gian trưng bày truyền thống, nơi học sinh được trực tiếp tiếp cận hiện vật, học múa, nghe kể Mo Mường, qua đó nuôi dưỡng tình yêu và niềm tự hào về văn hóa dân tộc.

Bên cạnh đó, các làn điệu dân ca, dân vũ như múa trống đu, đậm đuống, chạm ống, hát ví, hát rang được sưu tầm, phục dựng và biểu diễn thường xuyên trong các sự kiện, lễ hội. Phong trào mặc trang phục truyền thống trong lễ hội cũng dần trở thành nét đẹp văn hóa, góp phần lan tỏa bản sắc Mường trong đời sống đương đại. Đặc biệt, vai trò của các nghệ nhân như ông Đinh Công Thành, bà Đinh Thị Tâm, bà Đinh Thị Oanh, bà Đinh Thị Thơm… được trân trọng như những “kho báu sống” của cộng đồng.

Việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa Mường ở Cự Đồng không chỉ làm giàu đời sống tinh thần của Nhân dân, mà còn mở ra hướng phát triển du lịch cộng đồng, tạo sinh kế mới cho người dân. Những giá trị văn hóa truyền thống đang từng bước trở thành nguồn lực quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội địa phương.

Bằng sự chung tay của chính quyền và cộng đồng, xã Cự Đồng đang từng ngày khẳng định: gìn giữ văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số không chỉ là giữ quá khứ, mà còn là nền tảng vững chắc cho tương lai phát triển bền vững.