Trong những năm gần đây, chính quyền địa phương cùng cộng đồng dân cư đã triển khai nhiều giải pháp để biến tiềm năng thành lợi thế, từng bước đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của nhiều vùng miền núi trên cả nước. Những nỗ lực này không chỉ giúp hình thành diện mạo mới cho du lịch miền núi mà còn mở ra cơ hội để đồng bào dân tộc thiểu số chủ động tham gia vào quá trình phát triển.

Trước hết, vai trò của chính quyền địa phương thể hiện rõ trong công tác định hướng và quy hoạch phát triển du lịch. Ở nhiều địa bàn miền núi, chính quyền đã xây dựng kế hoạch đầu tư hạ tầng giao thông, cải thiện đường vào bản, nâng cấp hệ thống điện – nước, tạo điều kiện cho du khách tiếp cận các điểm đến một cách thuận lợi và an toàn hơn. Việc quy hoạch khu vực bảo tồn, khu du lịch sinh thái, điểm du lịch cộng đồng được thực hiện tương đối bài bản, giúp tránh tình trạng phát triển tự phát hoặc xâm lấn vào không gian văn hóa truyền thống của người dân.

Cùng với quy hoạch, nhiều địa phương chú trọng nâng cao năng lực làm du lịch cho người dân. Các khóa tập huấn về kỹ năng đón tiếp, chế biến ẩm thực, vệ sinh môi trường, hướng dẫn du lịch, cũng như cách quảng bá sản phẩm trên nền tảng số được triển khai rộng rãi. Chính quyền địa phương phối hợp với ngành văn hóa và du lịch mở các lớp truyền dạy nghề truyền thống, khuyến khích nghệ nhân tham gia bảo tồn và truyền bá giá trị văn hóa dân tộc. Qua đó, người dân có thêm kiến thức, kỹ năng và tự tin hơn khi tham gia cung cấp dịch vụ du lịch.

Nỗ lực của chính quyền còn thể hiện ở việc khuyến khích xây dựng các mô hình du lịch dựa vào cộng đồng, giúp bà con chủ động trở thành chủ thể điều hành hoạt động du lịch. Nhiều bản làng đã thành lập các tổ hợp tác hoặc ban quản lý du lịch cộng đồng, cùng nhau đề ra quy ước chung về giá cả, cung cách phục vụ, bảo vệ môi trường và gìn giữ phong tục. Mô hình này không chỉ tạo sự đồng thuận trong cộng đồng mà còn giúp du khách cảm nhận môi trường du lịch thân thiện, minh bạch, ít xảy ra tình trạng chèo kéo hoặc cạnh tranh thiếu lành mạnh.

Trong bối cảnh chuyển đổi số ngày càng phát huy vai trò quan trọng, chính quyền địa phương không đứng ngoài xu thế này. Nhiều nơi khuyến khích người dân sử dụng mạng xã hội, ứng dụng bản đồ số và các kênh quảng bá trực tuyến để đưa hình ảnh bản làng, sản phẩm đặc trưng và trải nghiệm văn hóa đến gần hơn với du khách. Thông qua nền tảng số, cộng đồng các dân tộc có thể giới thiệu dịch vụ homestay, tour trải nghiệm, sản phẩm thủ công hay ẩm thực truyền thống một cách sinh động và tiếp cận được lượng khách lớn hơn so với trước.

Song song với nỗ lực của chính quyền, nhiều cá nhân tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số cũng đang trở thành những nhân tố quan trọng trong phát triển du lịch miền núi. Họ có thể là nghệ nhân giữ gìn nghề truyền thống, người trẻ biết ngoại ngữ và am hiểu văn hóa bản địa, hay những người mạnh dạn cải tạo nhà sàn để đón khách du lịch. Sự năng động và sáng tạo của họ góp phần tạo ra bản sắc riêng cho từng điểm đến, đồng thời truyền cảm hứng cho cộng đồng trong việc bảo tồn và khai thác giá trị văn hóa một cách bền vững.

Không ít cá nhân còn chủ động kết nối với doanh nghiệp lữ hành, tự xây dựng sản phẩm trải nghiệm mới, hoặc tham gia giới thiệu văn hóa tại các chương trình giao lưu. Họ trở thành "đại sứ văn hóa" của bản làng, đại diện cho hình ảnh người dân tộc miền núi thân thiện, mến khách, giàu lòng tự trọng và luôn tự hào về văn hóa dân tộc. Sự xuất hiện của những nhân tố tích cực này giúp hình thành lực lượng làm du lịch tại chỗ, giảm phụ thuộc hoàn toàn vào doanh nghiệp bên ngoài.

Song song vai trò của chính quyền và cộng đồng

Bên cạnh đó, vai trò phối hợp giữa chính quyền và cộng đồng được duy trì thường xuyên thông qua các cuộc họp bản, các buổi tuyên truyền về bảo tồn văn hóa, bảo vệ môi trường, hoặc đối thoại với người dân nhằm tháo gỡ khó khăn trong quá trình phát triển du lịch. Các địa phương nỗ lực lắng nghe và tiếp thu phản ánh của người dân để điều chỉnh các chính sách phù hợp hơn với thực tế. Khi đồng bào được tham gia vào quá trình xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển du lịch, họ sẽ chủ động hơn trong việc giữ gìn không gian sinh hoạt, tuân thủ các quy định và chung tay xây dựng hình ảnh điểm đến văn minh.

Tuy vậy, phát triển du lịch miền núi vẫn đối mặt nhiều thách thức như nguồn vốn hạn chế, hạ tầng chưa đồng bộ, thiếu nhân lực chuyên nghiệp, hoặc việc khai thác văn hóa chưa gắn với bảo tồn lâu dài. Một số bản làng có nguy cơ đánh mất bản sắc nếu phát triển du lịch quá nhanh, thiếu kiểm soát hoặc chạy theo xu hướng thương mại hóa. Điều này đòi hỏi chính quyền địa phương tiếp tục nâng cao vai trò quản lý, tăng cường hướng dẫn và hỗ trợ cộng đồng phát triển du lịch đúng hướng.

Mặc dù còn nhiều khó khăn, nhưng những chuyển biến trong đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số nhờ du lịch cho thấy nỗ lực của chính quyền và người dân đang phát huy hiệu quả. Nhiều hộ gia đình có thu nhập ổn định hơn, lớp trẻ có cơ hội học hỏi kỹ năng mới, môi trường văn hóa được tôn trọng, và hình ảnh bản làng trở nên hấp dẫn hơn trong mắt du khách. Chính những thay đổi đó là minh chứng rõ nét cho sự đồng hành chặt chẽ giữa chính quyền và người dân trong phát triển du lịch miền núi.

Trong thời gian tới, tiếp tục củng cố năng lực của cộng đồng, đầu tư hạ tầng, ứng dụng công nghệ thông tin và xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng sẽ là những nhiệm vụ quan trọng để du lịch miền núi phát triển mạnh mẽ hơn. Với sự kiên trì, tâm huyết và quyết tâm của cả hệ thống chính trị và cộng đồng dân cư, du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số sẽ ngày càng phát triển bền vững, góp phần xứng đáng vào sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.