Nghệ thuật biểu diễn Việt Nam đang ở giai đoạn vừa nhiều cơ hội, vừa không ít thách thức. Giữa bối cảnh đời sống giải trí bùng nổ, công nghệ thay đổi nhanh, khán giả trẻ ngày càng đòi hỏi cao về tính sáng tạo và chất lượng, việc chuyển mình của các đơn vị nghệ thuật trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Không chỉ là chuyện làm mới một vở diễn hay một chương trình, đó còn là câu chuyện về cơ chế, tư duy và con người – những yếu tố quyết định diện mạo của nghệ thuật biểu diễn trong thời đại mới.

Nhìn lại vài năm gần đây, các chương trình biểu diễn nghệ thuật trong nước đã có nhiều tín hiệu tích cực. Những vở diễn sân khấu được làm mới bằng công nghệ ánh sáng, trình chiếu 3D. Các buổi hòa nhạc, vở múa đương đại hay chương trình nghệ thuật dân gian kết hợp hiện đại… ngày càng xuất hiện nhiều hơn.

Liên đoàn Xiếc Việt Nam đã xây dựng chiến lược phát triển cụ thể. Bên cạnh việc nâng cao kỹ năng, kỹ xảo chuyên môn cho nghệ sĩ, công tác dàn dựng và sáng tạo cũng có những bước đột phá mạnh mẽ. Thay vì các tiết mục đơn lẻ truyền thống, các đạo diễn đã kết hợp sáng tạo, xây dựng các vở diễn có kịch bản, nội dung, nhân vật rõ ràng, mang tính giáo dục, nhân văn và giải trí cao. Điển hình là các vở diễn như: Thạch Sanh đánh Trăn tinh cứu công chúa, Sơn Tinh, Thủy Tinh… đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả nhiều thế hệ.

Để khán giả đến rạp, điều tiên quyết là nghệ thuật biểu diễn phải “chạm” được vào cảm xúc, vào tâm lý thời đại. Không thể chỉ dựa vào tinh thần hoài cổ hay những giá trị xưa cũ, nghệ thuật biểu diễn cần tìm được con đường dung hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa yếu tố nghệ thuật và tính giải trí.

Một số dự án gần đây cho thấy hướng đi đáng khích lệ. Chẳng hạn, vở diễn thực cảnh Tinh hoa Bắc Bộ hay chương trình Ký ức Hội An đã ứng dụng công nghệ sân khấu quy mô lớn, kết hợp âm nhạc, ánh sáng, vũ đạo và nghệ thuật dân gian, thu hút đông đảo khách du lịch trong và ngoài nước. Các chương trình biểu diễn nghệ thuật đương đại của những biên đạo trẻ như Mộc, Cõi lặng, Sương sớm trên đồng lúa… cũng tạo được tiếng vang nhờ cách kể chuyện mới, tinh thần sáng tạo và hình thức thể hiện gần gũi với khán giả trẻ.

Ở mảng âm nhạc, nhiều nghệ sĩ đang thử nghiệm kết hợp dân gian với hiện đại – từ Làng tôi, Tổ khúc dân gian đương đại, đến những đêm nhạc đưa nhạc cụ dân tộc lên sân khấu hòa nhạc quốc tế. Điều đó chứng minh rằng nghệ thuật biểu diễn Việt Nam không thiếu nhân lực sáng tạo, mà thiếu cơ chế, sự đầu tư dài hơi và tầm nhìn chiến lược.

Dẫu vậy, không thể phủ nhận rằng phần lớn khán giả ngày nay có quá nhiều lựa chọn giải trí nhanh, rẻ, tiện lợi. Giữ chân họ đến với nghệ thuật biểu diễn là một bài toán khó. Một chuyên gia sân khấu từng nhận định: “Không thể đổ lỗi cho khán giả quay lưng. Nếu sân khấu hấp dẫn, chạm được vào cảm xúc con người, khán giả sẽ tự tìm đến”. Bởi vậy, thay vì chỉ trông chờ vào ngân sách hay các chương trình đặt hàng, các đơn vị nghệ thuật cần dám thay đổi, dám đầu tư cho sáng tạo, quảng bá chuyên nghiệp và kết nối với các ngành công nghiệp văn hóa khác như du lịch, điện ảnh, truyền thông.

TS Trần Thị Minh Thu - Trưởng Ban Nghiên cứu Nghệ thuật, Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cho rằng: Công nghệ thực sự đang tái định hình lại cách các nghệ sĩ sáng tạo, biểu diễn và tương tác với khán giả. Trước đây, sân khấu truyền thống bị giới hạn bởi không gian vật lý, ánh sáng và âm thanh. Nhưng giờ đây, với công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), trình chiếu hologram hay thậm chí là AI, nghệ sĩ có thể vượt khỏi những giới hạn đó để tạo nên những trải nghiệm độc đáo, tương tác và sống động hơn bao giờ hết. Thứ hai, tạo ra trải nghiệm mới cho khán giả. Khán giả không còn chỉ đến rạp hát, nhà hát, sân khấu mới được thưởng thức các tác phẩm nghệ thuật biểu diễn, mà có thể thưởng thức nghệ thuật ở ngay đường phố; không chỉ biết đến nghệ thuật sắp đặt trong các không gian trưng bày, triển lãm, mà còn trong các vở diễn sân khấu; không chỉ là người xem thụ động, mà còn có thể chủ động đồng sáng tạo, tương tác với nghệ sĩ.