Quảng Ngãi không chỉ có nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng mà còn là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, lịch sử, với sự đa dạng của các làng nghề có tuổi đời hàng trăm năm. Những năm gần đây, tỉnh đã định hướng phát triển làng nghề truyền thống gắn với du lịch qua các hoạt động quảng bá sâu rộng thương hiệu, sản phẩm đến du khách.

Hồi sinh nghề truyền thống

Xưa kia, vùng đất dọc sông Phước Giang đoạn qua huyện Nghĩa Hành từng nổi tiếng với nghề trồng dâu, nuôi tằm. Tuy nhiên, nghề này chỉ thịnh trong một thời gian ngắn, bởi thiếu quy hoạch, kỹ thuật nuôi khắt khe, giá cả bấp bênh.

Tưởng chừng nghề trồng dâu, nuôi tằm đã lụi tàn nhưng khoảng từ năm 2015 trở lại đây, giá kén tằm ổn định, các sản phẩm làm ra được bao tiêu nên nghề trồng dâu, nuôi tằm nơi đây từng bước hồi sinh. Chính quyền địa phương khuyến khích người dân giữ gìn và phát triển nghề nuôi tằm gắn với du lịch trải nghiệm, quảng bá hình ảnh làng nghề.

Cơ sở nuôi tằm của gia đình bà Võ Thị Thu An là một trong những điểm thường xuyên đón du khách đến tham quan, chụp ảnh. Cùng với đó, những con tằm chín đã trở thành một món hàng được tiêu thụ khá nhiều để làm quà cho du khách. Nhờ đó, người nuôi tằm trong thôn lại có thêm một nguồn thu nhập.

Theo bà An, để giữ nghề, bà sử dụng 5 sào đất hoa màu trồng cây dâu xen với cây ăn quả. Nhờ đó, bà luôn đảm bảo được nguồn thức ăn cho tằm.

"Nghề trồng dâu, nuôi tằm không nặng mà nhọc nhưng mang lại thu nhập cao hơn hẳn so với các loại cây như sắn, ngô, lạc... Giờ có thêm việc phát triển du lịch, khách đến tham quan ngày càng đông. Chúng tôi càng có thêm thu nhập nên rất phấn khởi," bà An chia sẻ.

Từ ngày có du lịch cộng đồng, đời sống người dân Bình Thành dần thay đổi. Hình ảnh quê hương trù phú, thanh bình được nhiều người biết đến. Thu nhập hằng năm từ cây ăn quả, nghề trồng dâu nuôi tằm và cả từ khách du lịch đã giúp người dân có cuộc sống khấm khá hơn.

Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Hành Nhân Huỳnh Văn Toàn cho biết nghề trồng dâu, nuôi tằm đã giúp người dân tận dụng được đất đai, sức lao động, có thu nhập ổn định. Cùng với đó, ý tưởng phát triển du lịch trải nghiệm tại làng nghề cũng rất phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế của địa phương. Do đó, chính quyền xã đã hỗ trợ người dân thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, khôi phục đất trồng dâu để nuôi tằm, vừa tạo việc làm cho người dân vừa phục vụ phát triển du lịch tham quan làng nghề.

Cùng với nghề trồng dâu, nuôi tằm, trước kia nghề làm gốm cổ Sa Huỳnh cũng rất nổi tiếng tại Quảng Ngãi. Địa phương được xem là “cái nôi” của Văn hóa Sa Huỳnh và gốm chính là linh hồn của nền văn hóa ấy. Đối với cư dân Sa Huỳnh, đồ gốm đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống hàng ngày và sinh hoạt tâm linh.

Trải qua hàng ngàn năm, nghề gốm cổ Sa Huỳnh dần đi vào quên lãng. Nhưng năm 2023, dưới sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, Hợp tác xã Gốm tiền sử Sa Huỳnh được thành lập tại thôn Vĩnh An, xã Phổ Khánh với 7 thành viên.

Hợp tác xã đã đồng hành, hỗ trợ những người thợ làm gốm còn lại ở Sa Huỳnh phục dựng, mô phỏng từ kỹ thuật tạo hình đến hoa văn, nhằm hồi sinh dòng gốm cổ của cư dân Sa Huỳnh niên đại cách đây 2.000-3.000 năm; tổ chức hoạt động cho khách tham quan.

Tuy mới được thành lập nhưng đến nay, hợp tác xã đã đón nhiều đoàn du khách đến tham quan, trải nghiệm, đặc biệt là các em học sinh.

Em Phạm Thị Thu Hạnh, học sinh Trường Trung học Phổ thông số 2 Đức Phổ, cho hay: "Được trải nghiệm một ngày làm gốm, chạm vào bàn xoay, tự tay vuốt, nặn và tạo hình, em cảm thấy rất thích thú. Hoạt động này đã giúp em được tiếp cận với kiến thức văn hóa, đặc biệt là gắn liền với các trải nghiệm đã mang lại cho em nhiều giá trị tích cực, giúp em hiểu thêm về truyền thống quê hương vùng đất con người Sa Huỳnh."

Nói về nghề, bà Trần Thị Mỹ (58 tuổi), thôn Vĩnh An, xã Phổ Khánh chia sẻ bà biết làm gốm từ lúc còn nhỏ, các sản phẩm chủ yếu là nồi, ấm nấu nước bằng đất nung.

Việc được tham gia, đồng hành cùng Hợp tác xã Gốm tiền sử Sa Huỳnh phục dựng dòng gốm này không chỉ giúp bà có thêm thu nhập từ những sản phẩm mới mà còn tự hào về nghề truyền thống và niềm vui khi được đóng góp công sức vào bảo tồn đặc sắc văn hóa Sa Huỳnh cổ.

Phát triển làng nghề bền vững

Theo số liệu của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Quảng Ngãi, toàn tỉnh hiện có 1 làng nghề, 5 làng nghề truyền thống và 7 ngành nghề truyền thống được Ủy ban Nhân dân tỉnh công nhận.

Các làng nghề trên địa bàn tỉnh đa dạng về loại hình và phong phú về sản phẩm, được phát triển theo nhiều nhóm nghề khác nhau như chế biến nông-lâm-thủy sản, thủ công mỹ nghệ, cơ khí, sinh vật cảnh...

Có hơn 5.500 cơ sở hoạt động sản xuất kinh doanh với 7 nhóm ngành nghề theo Nghị định 52/2018/NĐ-CP. Trong số đó, 107 doanh nghiệp, 33 hợp tác xã, 7 tổ hợp tác và 5.424 hộ gia đình, với doanh thu hằng năm hơn 964 tỷ đồng/năm, giải quyết việc làm cho hơn 9.500 lao động, thu nhập bình quân 4,1 triệu đồng/người/tháng.

Theo Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Tiến Dũng, thời gian qua, tỉnh Quảng Ngãi đã có nhiều mô hình du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm nghề truyền thống như các tour trải nghiệm làm gốm, làm muối, dệt thổ cẩm, làm nông dân...

Những mô hình du lịch này không chỉ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, nâng cao thu nhập của người dân thông qua việc đưa khách du lịch trải nghiệm sản phẩm, dịch vụ, tăng sức tiêu thụ cho sản phẩm làng nghề mà còn giúp quảng bá sản phẩm, giá trị của làng nghề, từ đó, bảo tồn, phát huy hiệu quả các giá trị văn hóa của làng nghề.

Tuy nhiên, để phát triển làng nghề gắn với du lịch một cách bài bản và lâu dài, cần có sự đầu tư hơn nữa, sản phẩm tạo ra đáp ứng được nhu cầu của du khách và phải được nhận diện một cách cụ thể. Mặt khác, chính quyền địa phương tích cực vào cuộc ủng hộ cũng là “đòn bẩy” để nghề truyền thống được phát triển và nâng tầm.

Do đó, để phát triển các làng nghề theo hướng bền vững gắn du lịch, thời gian tới, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ hỗ trợ các nghệ nhân gắn bó với nghề và đẩy mạnh hoạt động truyền dạy nghề; hỗ trợ đầu tư hạ tầng làng nghề, đồng thời với quy hoạch các khu sản xuất tập trung và hỗ trợ dạy nghề.

Sở quy hoạch vùng nguyên liệu; giao quyền quản lý, khai thác cho cộng đồng dân cư địa phương, hướng dẫn quy trình khai thác bền vững; tăng cường hơn nữa các hình thức thông tin, quảng bá sản phẩm..., ông Dũng cho biết thêm./.