Đây không chỉ là một phong trào mang tính chất vận động xã hội, mà còn là giải pháp căn cơ nhằm xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, gìn giữ và phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp, đồng thời tạo nền tảng vững chắc để nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, giảm nghèo bền vững cho người dân. Thực tiễn ở Lai Châu cho thấy, khi phong trào được triển khai sâu rộng và chất lượng, nó đã góp phần làm thay đổi diện mạo nông thôn, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân và trở thành sức mạnh nội sinh thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Trong nhiều năm qua, hệ thống thiết chế văn hóa được quan tâm đầu tư xây dựng, góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy xây dựng môi trường văn hóa. Tính đến giữa tháng 9/2025, toàn tỉnh có 1.056 thiết chế văn hóa (01 thiết chế cấp tỉnh, 8 thiết chế cấp huyện, 98 nhà văn hóa cấp xã và 949 nhà văn hóa cấp thôn bản). Hệ thống thiết chế văn hóa trên địa bàn tỉnh cơ bản đáp ứng được nhu cầu hội họp, giao lưu văn hóa, văn nghệ, góp phần gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, đồng thời là nơi thực hiện hiệu quả nhiệm vụ chính trị của địa phương. Đây cũng là không gian để đồng bào các dân tộc cùng trao đổi kinh nghiệm sản xuất, thực hiện phong trào xây dựng nông thôn mới, phòng chống tệ nạn xã hội, đẩy lùi hủ tục lạc hậu.

Về xây dựng môi trường văn hóa, phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" gắn với "Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh" đã tạo sự chuyển biến rõ nét. Người dân không chỉ nâng cao ý thức cộng đồng, đoàn kết giúp nhau phát triển kinh tế mà còn tích cực tham gia gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống, xây dựng nếp sống văn minh trong cưới, tang, lễ hội. Gia đình được xem là tế bào của xã hội, vì vậy phong trào xây dựng gia đình văn hóa đóng vai trò then chốt. Nhờ sự chỉ đạo sát sao của các cấp, sự hưởng ứng của Nhân dân, đến nay hàng chục nghìn gia đình ở Lai Châu đã đạt danh hiệu "Gia đình văn hóa". Tỷ lệ gia đình văn hóa đạt trên 86%, tăng mạnh so với những giai đoạn trước, thể hiện sự lan tỏa và chất lượng ngày càng cao của phong trào.

Điểm nổi bật là phong trào không chỉ dừng ở việc tuyên truyền mà đã gắn kết với các chương trình, hoạt động thiết thực. Hội Liên hiệp Phụ nữ phát động xây dựng "Gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc"; Hội Nông dân có phong trào "Gia đình nông dân hạnh phúc"; Hội Cựu chiến binh phát huy mô hình "Gia đình hội viên gương mẫu"; Hội Khuyến học lan tỏa "Gia đình học tập", "Dòng họ học tập". Nhờ vậy, nội dung phong trào ngày càng đa dạng, gắn với lợi ích thiết thực của từng hộ gia đình. Các gia đình văn hóa đã trở thành tấm gương trong việc chấp hành pháp luật, lao động sản xuất, nuôi dạy con cái học hành, giữ gìn nếp sống văn minh, tương trợ giúp nhau vượt qua khó khăn. Đây chính là nền tảng quan trọng để hình thành cộng đồng văn hóa bền vững.

Nếu gia đình văn hóa là hạt nhân thì bản, khu phố văn hóa chính là nơi gắn kết các hạt nhân ấy, tạo nên sức mạnh tập thể. Tại Lai Châu, phong trào xây dựng bản, khu phố văn hóa đã phát triển mạnh mẽ, đến nay hơn 70% bản, tổ dân phố đạt danh hiệu văn hóa. Điểm đáng chú ý là cùng với việc duy trì bản sắc văn hóa truyền thống, phong trào đã trực tiếp tác động đến việc cải thiện đời sống. Ở các bản văn hóa, số hộ khá, giàu tăng lên, hộ nghèo giảm rõ rệt, trẻ em trong độ tuổi đều được đến trường, các gia đình chính sách được quan tâm chăm lo. Những hủ tục như thả rông gia súc, tổ chức cưới tang rườm rà đã dần được loại bỏ. Cùng với đó, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao cộng đồng được tổ chức thường xuyên, tạo không khí vui tươi, lành mạnh, gắn kết tình làng nghĩa xóm. Điều này góp phần quan trọng trong việc xây dựng nông thôn mới, thúc đẩy giảm nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Vùng đồng bào dân tộc thiểu số và các huyện nghèo thường gặp nhiều khó khăn về kinh tế, cơ sở hạ tầng còn hạn chế, tỷ lệ hộ nghèo cao. Trong bối cảnh đó, phong trào xây dựng gia đình, bản, khu phố văn hóa không chỉ mang ý nghĩa tinh thần mà còn là "đòn bẩy" để thay đổi nhận thức, hành vi và lối sống. Khi người dân ý thức được vai trò của mình trong việc xây dựng gia đình hạnh phúc, cộng đồng đoàn kết, họ sẽ chủ động lao động sản xuất, tham gia bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Đây cũng là nền tảng quan trọng để thúc đẩy phát triển bền vững, giảm nghèo đa chiều, giữ gìn an ninh trật tự, phòng chống các thế lực thù địch lợi dụng chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc. Phong trào còn giúp hình thành lớp người mới có tri thức, có trách nhiệm với cộng đồng, sẵn sàng tiếp thu cái mới nhưng vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Đây chính là yếu tố cốt lõi để phát triển văn hóa vùng dân tộc thiểu số một cách bền vững.

Phong trào xây dựng gia đình văn hóa, bản, khu phố văn hóa tại Lai Châu đã và đang chứng minh vai trò to lớn trong việc tạo dựng nền tảng văn hóa vững chắc cho các địa phương miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và huyện nghèo. Không chỉ dừng lại ở việc tôn vinh các giá trị tinh thần, phong trào còn trực tiếp tác động đến đời sống thực tế, thúc đẩy phát triển kinh tế, giảm nghèo, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân. Khi mỗi gia đình trở thành "gia đình văn hóa", mỗi bản làng trở thành "bản văn hóa", thì đó chính là nền móng vững chắc để xây dựng một xã hội tiến bộ, văn minh, giàu bản sắc, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển bền vững trong thời kỳ mới./.