Tên gọi khác: Ngái Hắc Cá, Ngái Lầu Mần, Hẹ, Sín, Ðản, Lê, Xuyến

Nhóm ngôn ngữ: Hán

Địa bàn cư trú tập trung các tỉnh: Bắc Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh...

Dân số (Theo số liệu Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009):  1.035 người

1. Truyền thống

- Tiếng nói: Tiếng Ngái

- Chữ viết: Chữ viết không có, dùng chữ Hán

- Đặc điểm sinh kế:  Trồng cây lúa nước; Chăn nuôi gia súc.

- Nghề truyền thống: Mành trúc, dệt chiếu, mộc, nề, rèn, gạch ngói, nung vôi.

- Ẩm thực: Thích ăn cháo, thức ăn chủ yếu lá rau

- Trang phục: Nữ áo 5 thân quá mông; Nam quần lá toạ

- Nhà cửa: Nhà đất nhiều kiến trúc, chất liệu lợp mái khác nhau

- Văn học, nghệ thuật (dân ca, dân vũ, dân nhạc, trò chơi dân gian…): Văn học truyền miệng; Chơi cầu lông, cầu chinh và trò chơi tập thể

- Lễ hội tiêu biểu: Lễ tết truyền thống và Lễ mừng cơm mới

- Hôn nhân: Người chồng quyết định việc lớn; Con gái ở nhà chồng không được chia tài sản khi bố mẹ chết.

- Tang ma: Người chết được cúng tuần đến 70 ngày; Ba năm đoạn tang.

- Tổ chức cộng đồng, gia đình: Trong làng, tộc trưởng dòng họ lớn nhất; Gia đình nhỏ phụ quyền

- Tục lệ, tín ngưỡng: Theo Phật giáo đại thừa; Thờ cúng tổ tiên, thần, Phật, ma rừng, vong hồn chúng sinh

2. Thực trạng và Xu hướng biến đổi

- Sự biến thiên của lịch sử không giữ được không gian thôn bản đặc trưng của người Ngái nhưng kiểu nhà truyền thống, cách bài trí trong nhà vẫn giữ theo lệ xưa.

- Các bản làng Ngái đang ngày một neo người do nhiều năm dân số không tăng, song các bản làng vẫn khá khang trang, trù phú.

- Họ rất giỏi những nghề thủ công: dệt chiếu, làm mành trúc, làm gạch ngói...

- Tỷ lệ đói nghèo của dân tộc Ngái tại các địa phương trong khoảng 15 đến 20%

- Tiếng Ngái vẫn dùng trong cuộc sống sinh hoạt cũng như trong các làn điệu dân ca, hát giao duyên.

3. Giải pháp

- Bảo tồn giữ gìn trang phục truyền thống của người Ngái.

- Phát huy tính cố kết cộng đồng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa tộc người. - Có chính sách dân số riêng cho tộc người này.