Phát triển nghệ thuật trong bối cảnh chuyển đổi số

Hội thảo được tổ chức trong khuôn khổ Đề án khoa học cấp quốc gia "Phát triển nghệ thuật ở Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045", nhằm tạo diễn đàn trao đổi kinh nghiệm quốc tế và gợi mở định hướng phát triển nghệ thuật tại Việt Nam trong thời gian tới.

Phát biểu khai mạc, Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Cửa Nam Nguyễn Quốc Hoàn cho biết: Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, trong bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ: "Xây dựng môi trường văn hóa số phù hợp nền kinh tế số, xã hội số và công dân số, làm cho văn hóa thích nghi, điều tiết sự phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khẩn trương phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh."

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, việc kiến tạo định hướng phát triển chiến lược cho văn học, nghệ thuật không chỉ là nhiệm vụ bảo tồn, phát huy bản sắc dân tộc mà còn là con đường đưa văn hóa, con người Việt Nam hội nhập sâu rộng, đóng góp cho sự phát triển bền vững của đất nước. Tại phường Cửa Nam, cũng như trên địa bàn thành phố Hà Nội, luôn xác định văn hóa và nghệ thuật là nền tảng cốt lõi, góp phần nâng cao vị thế của Thủ đô – "Thành phố Sáng tạo" trong mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO. Vì vậy, Hội thảo quốc tế với chủ đề "Phát triển nghệ thuật trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam" không chỉ là một sự kiện học thuật, mà còn là dấu mốc quan trọng, mở ra cơ hội để chúng ta cùng nhau định hình tương lai của nghệ thuật Việt Nam trong thời đại mới.

"Chúng tôi kỳ vọng Hội thảo sẽ trở thành một diễn đàn đối thoại cởi mở, nơi các ý tưởng sáng tạo được khơi nguồn, các kinh nghiệm quý báu được chia sẻ và các chính sách thiết thực được đề xuất. Những đóng góp tại Hội thảo sẽ là nền tảng để các cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là UBND thành phố Hà Nội, tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính sách, thúc đẩy sự phát triển của các loại hình nghệ thuật, xứng đáng với tầm vóc của Thủ đô ngàn năm văn hiến" – ông Nguyễn Quốc Hoàn nói.

Phát biểu đề dẫn tại Hội thảo, Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương cho biết: Nghệ thuật là lĩnh vực rộng, luôn chịu tác động mạnh mẽ từ những biến đổi kinh tế, chính trị, xã hội trong nước và quốc tế. Trong những thập niên qua, phát triển nghệ thuật ở Việt Nam đạt nhiều kết quả tích cực: hệ sinh thái hoạt động ngày càng phong phú; chất lượng sáng tác được nâng cao; chủ thể tham gia sáng tạo đa dạng; cơ hội tiếp cận và thụ hưởng nghệ thuật của công chúng được mở rộng; thị trường nghệ thuật bước đầu hình thành và phát triển.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số diễn ra nhanh chóng, lĩnh vực nghệ thuật đứng trước cả cơ hội và thách thức. Phát triển nghệ thuật hiện nay đòi hỏi vừa kế thừa giá trị truyền thống, vừa tiếp thu xu hướng đương đại, tận dụng sức mạnh công nghệ và hội nhập quốc tế. Đồng thời, Việt Nam đang triển khai Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 nên việc nghiên cứu và trao đổi kinh nghiệm quốc tế về phát triển nghệ thuật càng có ý nghĩa thiết thực. Đây là yêu cầu cấp thiết cần được nghiên cứu, phân tích một cách hệ thống, với sự tham gia của các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nghệ sĩ và nhà quản lý trong và ngoài nước.

Hội thảo đã nhận được sự quan tâm, hưởng ứng nhiệt thành từ cộng đồng học thuật và cộng đồng nghệ thuật trong nước cũng như quốc tế. Với 03 tham luận quốc tế giá trị của các học giả đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Pháp cùng 36 tham luận của các chuyên gia Việt Nam, các tham luận tập trung vào các nội dung trọng tâm như: nhận diện, làm rõ các xu thế và yếu tố tác động đến sự phát triển của nghệ thuật trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số; so sánh bối cảnh và kinh nghiệm quốc tế với bối cảnh, mô hình và yêu cầu thực tiễn của Việt Nam; xác định những bài học được rút ra từ khuôn khổ quốc tế và kinh nghiệm của các quốc gia khác có khả năng áp dụng tại Việt Nam; đề xuất các giải pháp, sáng kiến nhằm thúc đẩy sự phát triển của nghệ thuật Việt Nam trong thời gian tới. Qua đó, Hội thảo mang đến những góc nhìn đa chiều và những giải pháp đột phá.

Giao lưu quốc tế là yếu tố "then chốt" để phát triển nghệ thuật

Chia sẻ tại Hội thảo, từ góc nhìn của một chuyên gia về Gagaku – Nhật Bản, một loại hình âm nhạc và vũ đạo lâu đời nhất thế giới, GS. Noriaki Mita Gagaku - Giám đốc Hiệp hội nghiên cứu Mita Gagaku cho biết: "Năm 2010, theo yêu cầu của Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam VICAS (nay là Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam – VICAST), tôi đã tham gia đoàn nghiên cứu gồm các nhà dân tộc âm nhạc và học giả tôn giáo người Nhật Bản đến thăm các làng Chăm ở Việt Nam. Mặc dù xét về mặt âm nhạc học, không còn yếu tố cổ xưa nào còn sót lại có thể liên hệ với Rinyū-gaku trong Gagaku Nhật Bản. Tuy nhiên, quan sát của tôi lại khác. Tôi thấy rằng một số động tác múa do người Chăm thực hiện rất giống với những động tác được lưu giữ trong Rinyū-gaku Bugaku ở Nhật Bản – điệu múa có nguồn gốc từ Champa cổ đại."

Cũng theo GS. Noriaki Mita Gagaku, sự tương đồng giữa điệu múa Chăm của Việt Nam và Rinyū-gaku Bugaku Nhật Bản cho thấy mối liên hệ lịch sử sâu sắc, mở ra cơ hội để các nghệ sĩ và học giả Việt Nam nghiên cứu, so sánh và phát triển các truyền thống múa cổ điển. Việc duy trì, truyền dạy và giới thiệu Gagaku đến công chúng quốc tế, du khách, cũng như hợp tác xuyên biên giới chính là cách thức bảo tồn nghệ thuật sống, đồng thời tạo nền tảng cho các sáng tạo mới dựa trên những giá trị cổ điển.

"Tôi tin rằng, thông qua việc kết hợp nghiên cứu, giáo dục và biểu diễn, cả Nhật Bản và Việt Nam có thể cùng nhau duy trì và phát huy di sản văn hóa phi vật thể này, đồng thời truyền cảm hứng cho các thế hệ nghệ sĩ tương lai, để Gagaku và các nghệ thuật biểu diễn truyền thống không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh toàn cầu hóa" – GS. Noriaki Mita Gagaku nói.

Đồng quan điểm trên, bà Jimin Jeon - Giám đốc Poem Music, Hàn Quốc nhấn mạnh, giao lưu văn hóa là yếu tố then chốt để bảo tồn và phát triển âm nhạc truyền thống nói riêng, nghệ thuật nói chung.

Theo bà Jimin Jeon, dự án Koviet Sinawi được Poem Music triển khai từ năm 2024 là một sáng tạo hợp tác giữa Hàn Quốc và Việt Nam, nhằm kết hợp Đờn ca tài tử Việt Nam và Sinawi Hàn Quốc để tạo ra một tác phẩm dàn nhạc hiện đại, đồng thời thiết lập mô hình hợp tác quốc tế bền vững.

Điểm cốt lõi của dự án chính là nghệ thuật ứng tác – một yếu tố đặc trưng trong âm nhạc truyền thống của cả Hàn Quốc và Việt Nam. Đây không chỉ là kỹ thuật biểu diễn mà còn là một hình thái tư duy sáng tạo, thể hiện khả năng phản ứng tức thời, linh hoạt và cá nhân hóa của nghệ sĩ trong không gian âm nhạc. Qua đó, khi kết hợp hai truyền thống này, dự án đã đặt ứng tác vào vị trí của ngôn ngữ văn hóa. Các nghệ sĩ Hàn – Việt cùng nhau tìm điểm tương đồng trong hệ thống giai điệu, thanh âm và tiết tấu, từ đó tạo ra những hòa âm mới – nơi chất liệu âm nhạc truyền thống được chuyển hóa thành sáng tạo đương đại. Chính yếu tố ứng tác đã giúp cho sản phẩm không bị đóng khung mà luôn mở ra khả năng làm mới, phản ứng tinh thần thời đại trong khuôn khổ gìn giữ bản sắc văn hóa.

Từ những kinh nghiệm quốc tế, GS.TS Từ Thị Loan (Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) cho rằng, để thúc đẩy phát triển các ngành nghệ thuật trong bối cảnh chuyển đổi số, đòi hỏi phải có chính sách nhất quán về đầu tư hạ tầng công nghệ, phát triển nhân lực sáng tạo, bảo hộ quyền tác giả trong môi trường số cũng như cơ chế hỗ trợ đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp văn hóa. Đặc biệt, việc thúc đẩy các nền tảng trực tuyến, phát triển bảo tàng – nhà hát – không gian nghệ thuật số và gắn với công nghệ nội dung số là hướng đi phù hợp với xu thế hiện nay.

Đối với Việt Nam, bài học quan trọng nhất là cần coi chuyển đổi nghệ thuật là bộ phận hữu cơ của chuyển đổi số văn hóa quốc gia, gắn với Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa và Chương trình chuyển đổi số quốc gia. Việc hoàn thiện thể chế, đầu tư hạ tầng, đào tạo nhân lực sáng tạo số cùng với chính sách hỗ trợ khởi nghiệp và hợp tác quốc tế sẽ là điều kiện tiên quyết giúp Việt Nam xây dựng nền nghệ thuật hiện đại, mở, hội nhập và giàu bản sắc trong kỷ nguyên số../.