Lễ hội Đom Lơng Néak Tà có nhiều điểm tương đồng với lễ hội Kỳ yên - Hạ điền ở các ngôi đình của người Kinh, thường được tổ chức vào tháng 3, 4, 5 âm lịch, khi tiết trời đang chuyển dần từ mùa khô sang mùa mưa, nhà nông chuyển sang mùa gieo cấy. Lễ hội Đom Lơng Néak Tà của người Khmer Trà Vinh trước đây thường kéo dài trong nhiều ngày, nhưng hiện đa phần được tổ chức trong hai ngày. Nghi lễ do các vị sư sãi thực hiện, nhằm cầu cho mưa thuận, gió hòa, dân cư trong phum, sóc được bình an, khỏe mạnh. Do vậy, có người gọi nghi lễ này là “Lễ hội cầu an”.

Trước ngày diễn ra Lễ hội, những người có trách nhiệm trong phum, sóc thông báo cho các gia đình biết ngày, giờ để tập trung. Sáng sớm ngày đầu vào lễ, người dân tập trung về miếu Néak Tà dọn dẹp, trang trí, dựng rạp... Các hòn đá tượng trưng cho Néak Tà được bà con vệ sinh sạch sẽ và phủ lên mảnh vải đỏ mới. Họ cũng chuẩn bị các vật phẩm dâng cúng của cộng đồng và của riêng gia đình mình. Trong Lễ hội Đom Lơng Néak Tà, tùy theo từng nơi sẽ diễn ra các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao truyền thống như: Biểu diễn nhạc Ngũ âm, Rô băm, Dù kê, trống Chhay dam, đập nồi, kéo co, leo cột, nhảy bao, đua ghe...

Trong tiếng Khmer, “Néak” là danh từ chỉ người nói chung, “Tà” là người đàn ông lớn tuổi, được cộng đồng tôn kính, tín nhiệm. “Néak Tà” được xem là vị thần bảo hộ cho một cộng đồng dân cư ở làng quê. Tỉnh Trà Vinh có tổng cộng 242 miếu trên khắp các huyện, thị xã, thành phố; huyện Trà Cú nhiều nhất với 64 miếu. Néak Tà ở tỉnh Trà Vinh có nhiều dạng như Néak Tà Som Rôn (cây trôm), Néak Tà Đôm Prìnl (cây trâm), Néak Tà Đôm Chrey (cây da), Néak Tà Kô Ki (cây sao), Néak Tà Kom Pong Riênl (bến Củ Chi), Néak Tà Bần Nai (cây duối)... và khá nhiều Néak Tà Méchas Srok (chủ xóm) như: Tà Miês ở Trà Cuôn, Tà Ớt ở Kim Câu, Tà Năng ở Năng Nơn (xã Kim Hòa, huyện Cầu Ngang)… Ngoài ra còn có các Néak Tà Wạt được thờ trong khuôn viên một số chùa Phật giáo Nam tông Khmer.

Để gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch, từ năm 2011, tỉnh Trà Vinh đã và đang triển khai công tác sưu tầm, hệ thống hóa các hiện vật có liên quan, xây dựng kịch bản thống nhất đối với những nội dung cơ bản nhất của Lễ hội Đom Lơng Néak Tà để triển khai đến các ban quản trị Miếu Néak Tà trên địa bàn. Tỉnh hỗ trợ, phục dựng hoạt động Lễ hội Đom Lơng Néak Tà tiêu biểu nhất, hướng đến hình thành tài nguyên gắn với phát triển du lịch văn hóa, tâm linh, tín ngưỡng.

Ông Thạch Mu Ni, Phó Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Trà Vinh cho biết, tỉnh có hơn 300.000 người Khmer, chiếm gần 32% dân số. Những năm qua, cùng với việc thực hiện nhiều chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc Khmer, Trà Vinh luôn chú trọng việc giữ gìn, bảo tồn bản sắc văn hóa của đồng bào. Nhờ vậy, đời sống vật chất và tinh thần của cộng đồng người Khmer địa phương được nâng cao đáng kể. Tại Trà Vinh, các cấp ủy, chính quyền luôn tạo mọi điều kiện để đồng bào và sư sãi Khmer giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, bảo tồn văn hóa vật thể, phi vật thể…

Đến nay, tỉnh đã thành lập được 112 đội dàn nhạc ngũ âm, 95 đội trống Sa dăm, 35 đội múa chằn - khỉ, 40 đội bóng chuyền dân tộc, 8 đội ghe Ngo. Đặc biệt, Trà Vinh có bốn Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia là lễ hội và nghệ thuật truyền thống của đồng bào Khmer, gồm: Lễ hội Ok Om Bok, Lễ hội Đom Lơng Néak Tà, Nghệ thuật Chầm riêng Chà Pây, Nghệ thuật Rô Băm.

Toàn tỉnh có 143 chùa Phật giáo Nam tông Khmer. Nhiều chùa được công nhận là Di sản văn hóa cấp Quốc gia và cấp tỉnh; chùa có công với cách mạng trong thời kỳ chống giặc ngoại xâm. Từ nhiều nguồn kinh phí, các ngôi chùa có niên đại lâu năm đều được tỉnh giữ gìn, tôn tạo thường xuyên.

Đồng bào Khmer hầu hết theo đạo Phật nên mọi sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng, văn hóa đều diễn ra trong chùa. Hiện nay, hầu hết các chùa Phật giáo Nam tông Khmer đều được trang bị phương tiện âm thanh, nhạc cụ để sinh hoạt cộng đồng. Đây cũng chính là nơi gieo mầm tình yêu văn hóa, nghệ thuật Khmer cho thế hệ trẻ.

Cùng với việc duy trì các phong tục, tập quán tốt đẹp như lễ hội truyền thống, Tết cổ truyền, nghệ thuật của người dân Khmer, địa phương còn chú trọng bảo tồn tiếng nói, chữ viết Khmer Nam Bộ. Trong đó, việc dạy và học chữ Khmer được duy trì thường xuyên tại các cơ sở giáo dục và các chùa Phật giáo Nam tông. Hiện, toàn tỉnh có 134/143 chùa tổ chức dạy chữ Khmer dịp hè, thu hút hàng chục nghìn bạn trẻ tham gia. Năm học 2023-2024, Trà Vinh có 125 trường học từ cấp Tiểu học đến THPT dạy tiếng Khmer cho gần 36.000 học sinh. Ngoài ra, Báo Trà Vinh và Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh cũng phát hành, phát sóng bằng hai thứ tiếng Kinh - Khmer để tạo điều kiện cho đồng bào nắm bắt thông tin kịp thời.  

Vừa qua, Sở VHTTDL tỉnh Trà Vinh đã tổ chức Lễ công bố Quyết định của Bộ VHTTDL đưa Lễ hội Đom Lơng Néak Tà của người Khmer tỉnh Trà Vinh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

 Lãnh đạo Sở VHTTDL Trà Vinh đón nhận Chứng nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Tại Lễ đón nhận, thừa ủy quyền Bộ trưởng Bộ VHTTDL, Trưởng Cơ quan đại diện Văn phòng Bộ VHTTDL tại TP. Hồ Chí Minh Nguyễn Hữu Đạt đã trao Bằng chứng nhận cho lãnh đạo Sở VHTTDL tỉnh Trà Vinh.

Trước đó, ngày 21/02/2024, Bộ VHTTDL có Quyết định số 377/QĐ-BVHTTDL đưa Lễ hội Đom Lơng Néak Tà của người Khmer tỉnh Trà Vinh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia thuộc loại hình lễ hội truyền thống.

Phát biểu tại buổi lễ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trà Vinh Lê Thanh Bình khẳng định, Đom Lơng Néak Tà là lễ hội giàu tính nhân văn, đã trở thành sinh hoạt văn hóa mang đậm tính dân gian và là nhu cầu thiết yếu trong đời sống tâm linh của cư dân Khmer ở Trà Vinh. Lễ hội góp phần tạo nên đời sống tinh thần phong phú, lành mạnh, củng cố bền vững khối đoàn kết cộng đồng dân tộc tại địa phương.

Để tôn vinh và quảng bá những giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu của tỉnh, ông Lê Thanh Bình đề nghị, ngành Văn hóa tiếp tục triển khai các hoạt động bảo tồn, khai thác có hiệu quả, phục vụ công tác giáo dục truyền thống văn hóa gắn với quảng bá du lịch; tăng cường tuyên truyền, giáo dục về ý nghĩa, tầm quan trọng của giá trị di sản văn hóa nói chung, Lễ hội Đom Lơng Néak Tà của người Khmer tỉnh Trà Vinh nói riêng. Đồng thời, sưu tầm, hệ thống hóa tài liệu, hiện vật liên quan đến Lễ hội Đom Lơng Néak Tà để gìn giữ và phát huy. Nghiên cứu phục dựng một số lễ hội Đom Lơng Néak Tà tiêu biểu nhất, hướng đến hình thành tài nguyên du lịch nhằm gắn với sự phát triển du lịch văn hóa, tâm linh, tín ngưỡng.

Như vậy, Trà Vinh hiện có 7 Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có 4 di sản là nghệ thuật và lễ hội truyền thống của đồng bào Khmer, gồm: Nghệ thuật Chầm riêng Chà pây; Nghệ thuật Rô băm; Lễ hội Ok Om Bok và Lễ hội Đom Lơng Néak Tà. 3 Di sản phi vật thể quốc gia còn lại là: Lễ hội Vu lan của đồng bào dân tộc Hoa tại huyện Cầu Kè; Lễ hội cúng biển Mỹ Long (thị trấn Mỹ Long, huyện Cầu Ngang) và Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ.

Theo Báo Văn hóa