Sau sáp nhập, TP. Hồ Chí Minh hiện có 3 đơn vị thư viện cấp tỉnh: Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, Bảo tàng - Thư viện tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và Thư viện tỉnh Bình Dương. Các đơn vị thư viện đã ứng dụng mạnh mẽ, toàn diện công nghệ thông tin, nhất là công nghệ số nhằm nâng cao năng lực hoạt động, bảo đảm cung ứng dịch vụ đáp ứng nhu cầu của người sử dụng; thu hút đông đảo người dân quan tâm, sử dụng dịch vụ thư viện, góp phần nâng cao dân trí, xây dựng xã hội học tập.

Xây dựng và chuẩn hóa tài nguyên thông tin

Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh đã số hóa khoảng 6 triệu trang tài liệu số, trong đó có 154.827 trang trong 6 tháng đầu năm 2025. Hoạt động số hóa tài liệu quý hiếm và sưu tầm tại các tỉnh đạt kết quả vượt kế hoạch trong nhiều năm. Thư viện cũng bổ sung tài liệu điện tử, đạt 749 nhan đề/7.490 bản năm 2024.

Bên cạnh đó nâng cấp hạ tầng thông tin, dữ liệu số, triển khai liên thông, chia sẻ tài nguyên cho hệ thống thư viện công cộng TP.Hồ Chí Minh. Phát triển hệ thống cổng thông tin kết nối toàn bộ hệ thống thư viện công cộng, 100% thư viện quận huyện và TP. Thủ Đức (cũ) được kết nối thông qua 22 nhánh website với Thư viện Khoa học Tổng hợp. Mở rộng khả năng tra cứu tài nguyên thông tin qua cổng thông tin cho cộng đồng; tăng cường kết nối thư viện đại học, trường phổ thông. Đẩy mạnh công tác sưu tầm, số hóa tài liệu cổ, quý hiếm và tài liệu nội sinh. Đào tạo, tập huấn, nâng cao năng lực người làm công tác thư viện, đặc biệt chú trọng kiến thức, kỹ năng về CNTT, chuyển đổi số.

Bảo tàng - Thư viện tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu thực hiện xử lý tài liệu theo Khung phân loại DDC 23, biên mục theo chuẩn MARC21 và mô tả theo quy tắc AACR2, sử dụng phần mềm Lạc Việt 5.0. Bảo tàng – Thư viện đã xây dựng bộ sưu tập Sách điện tử, Sách địa chí, Báo, bài trích, thư mục và phục vụ tra cứu qua Opac, trang thông tin điện tử, thư viện số. Công tác bảo quản tài nguyên thông tin được thực hiện theo quy định của Luật Thư viện 2019 và Thông tư số 02/2020/TT-BVHTTDL của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Dự kiến năm 2025 sẽ số hóa 1.100 tên/320.000 trang tài liệu. Cùng với đó, Bảo tàng - Thư viện tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã đạt 100% thư viện trong toàn hệ thống được trang bị phần mềm thư viện điện tử (tăng từ 70% năm 2021). 90% tài liệu cổ, quý hiếm được số hóa (tăng từ 35% năm 2021). 100% cán bộ thư viện được tập huấn, đào tạo bài bản về kỹ năng vận hành thư viện số (tăng từ 45% năm 2021).

Thư viện tỉnh Bình Dương đã bổ sung 100.336 bản/17.274 nhan đề tài liệu in trong 5 năm qua. Mua quyền truy cập khoảng 1,7 triệu tài liệu số của tailieu.vn và 1.850 sách nói của Voiz FM. Đã số hóa 10.209 trang tài liệu địa chí và phát hành 870 quyển thư mục chuyên đề. Công tác xử lý, bảo quản được thực hiện theo DDC 14, AACR2, MARC21 trên phần mềm PSC Zlis 7.0; Số hóa 3.917 tên tài liệu/683.190 trang tài liệu.

Thư viện đã số hóa tài liệu xuất bản trước năm 1975 và tài liệu địa chí (Thư viện tỉnh); 100% người làm công tác thư viện được đào tạo và đào tạo lại, cập nhật kiến thức, kỹ năng vận hành thư viện hiện đại.

Ứng dụng công nghệ hiện đại trong hoạt động thư viện

Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh không ngừng đẩy mạnh ứng dụng CNTT vào công tác chuyên môn như: cấp thẻ bạn đọc trực tuyến, sử dụng phần mềm quản lý văn phòng điện tử; ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) xử lý tài liệu đa phương tiện trong giới thiệu sách và sản xuất sách nói cho người khiếm thị. Thường xuyên hỗ trợ nghiệp vụ chuyển đổi số cho thư viện công cộng cơ sở.

Bảo tàng - Thư viện tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu phát huy hiệu quả Thư viện điện tử, bổ sung và số hóa tài nguyên để phục vụ trực tuyến. Phát động phong trào thi đua "Chuyển đổi số giai đoạn 2023 – 2025". Hàng năm, thực hiện hướng dẫn nghiệp vụ và hỗ trợ hệ thống thư viện cơ sở trong toàn tỉnh về chuyển đổi số. Tiếp tục xây dựng thư viện điện tử cho các trường học, Thư viện Công An tỉnh, Trại Giam Xuyên Mộc, Lữ đoàn M171 và Lữ đoàn 129 Hải quân.

Thư viện tỉnh Bình Dương đang từng bước xây dựng mô hình thư viện điện tử, Thư viện số, mở trang thông tin điện tử Thư viện Bình Dương và thực hiện số hóa 3.917 tên tài liệu/683.190 trang. Ứng dụng phần mềm tin học PSC Zlis 7.0 vào quản lý nghiệp vụ và triển khai đến các thư viện địa phương để liên kết, chia sẻ dữ liệu.

Nhờ ứng dụng mạnh mẽ CNTT, xây dựng thư viện điện tử, phần mềm quản lý văn hóa đọc giúp bạn đọc tra cứu, tìm kiếm tài nguyên thông tin qua thiết bị di động, trình chiếu video, phim tư liệu, trò chơi tương tác, hoạt động thư viện không chỉ đáp ứng nhu cầu đọc, học tập suốt đời mà còn trở thành cầu nối văn hóa, góp phần xây dựng xã hội học tập. 

Đáng chú ý, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM đã tăng cường phục vụ trực tuyến, lượt truy cập website tăng đáng kể (từ 3,02 triệu lượt năm 2021 lên 13,8 triệu lượt trong 6 tháng đầu năm 2025). Điều này chứng minh rằng, thói quen tiếp cận tri thức của cộng đồng đang dần dịch chuyển sang môi trường số, nơi người đọc có thể tiếp cận nguồn tài nguyên khổng lồ mà không bị giới hạn bởi không gian và thời gian.

Cùng với đó, Thư viện đã hiện đại hóa hệ thống thông tin, cung cấp phần mềm chung (Emiclib) và tập huấn biên mục tập trung cho các thư viện quận huyện, cho phép sử dụng một thẻ thư viện cho toàn hệ thống. Ứng dụng nhiều tính năng và dịch vụ mới như thanh toán phí qua ví điện tử Momo, tra cứu và đọc sách điện tử bằng mã QR Code, thử nghiệm ứng dụng thư viện trên di động. Thư viện đạt Giải thưởng Chuyển đổi số năm 2023 và triển khai 4 sáng kiến cải tiến kỹ thuật trong năm 2024.

Ngoài ra, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM đã phối hợp với các thư viện, bảo tàng trong nước để số hóa tài liệu quý hiếm, Hán Nôm và xây dựng các bộ sưu tập số. Hợp tác với các tổ chức nước ngoài như Quỹ Quốc tế Singapore, tham gia hội nghị, hội thảo quốc tế về chuyển đổi số và bản quyền tác giả.

Cùng với đó, nhiều mô hình không gian đọc hiện đại được triển khai, như S.Hub và S.Hub Kids – những không gian chia sẻ và trải nghiệm công nghệ dành cho thanh thiếu niên, học sinh, sinh viên. Tại đây, các em không chỉ đọc sách mà còn tham gia vào các hoạt động STEM, lập trình, robot, khoa học vui, nghệ thuật, góp phần hình thành kỹ năng và khơi dậy sự sáng tạo. Mô hình thư viện số lưu động cũng được duy trì và phát triển, đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa, cung cấp các dịch vụ thư viện cơ bản và các hoạt động giáo dục STEM, giới tính qua xe thư viện lưu động.

Sự chuyển đổi số không chỉ dừng lại ở việc số hóa tài liệu hay triển khai phần mềm quản lý mà còn mở rộng sang việc phát triển dịch vụ thư viện thông minh, gắn với nhu cầu thực tiễn của cộng đồng. Điển hình là các bộ sưu tập trực tuyến, triển lãm sách số của Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM xây dựng đã cho phép bạn đọc quét mã QR để tiếp cận nội dung, hay thậm chí tham gia các hội thi, tọa đàm, giao lưu qua nền tảng trực tuyến. Các dịch vụ hỗ trợ cho đối tượng đặc biệt cũng được chú trọng, như phục vụ người khiếm thị, khiếm thính bằng sách chữ nổi, sách nói, tài liệu thay thế, hay tổ chức phục vụ lưu động đến tận nhà.

Trong bức tranh tổng thể của quá trình chuyển đổi số ngành thư viện tại Thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM giữ vai trò hạt nhân trung tâm, vừa là nơi lưu trữ, số hóa và quản lý khối lượng tri thức khổng lồ, vừa là đầu mối điều phối, kết nối và chia sẻ dữ liệu với toàn bộ hệ thống thư viện. Với nền tảng công nghệ hiện đại, nguồn tài nguyên số phong phú và đội ngũ cán bộ có trình độ, mọi bước đi của công cuộc chuyển đổi số đều gắn liền với vai trò định hướng, dẫn dắt của Thư viện Khoa học Tổng hợp.

Có thể khẳng định, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM chính là "ngọn cờ đầu", là điểm tựa chiến lược, là biểu tượng của ý chí đổi mới và khát vọng hội nhập, góp phần khẳng định vị thế tiên phong của Thành phố Hồ Chí Minh trong hành trình xây dựng mạng lưới thư viện thông minh, thân thiện, hiện đại và hội nhập quốc tế.

Tiếp tục phát triển mô hình thư viện số

Trong thời gian tới, TP Hồ Chí Minh sẽ tiếp tục triển khai sâu rộng chương trình chuyển đổi số với mục tiêu then chốt là xây dựng hệ sinh thái thư viện số hiện đại, thân thiện, tích hợp và phục vụ hiệu quả mọi đối tượng trong cộng đồng. Phương hướng chủ đạo là chuyển từ giai đoạn xây dựng nền tảng sang giai đoạn tối ưu hóa và phát triển chiều sâu các dịch vụ thư viện số, trong đó chú trọng cá thể hóa trải nghiệm người dùng, đa dạng hóa phương thức truy cập và ứng dụng công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn và tự động hóa. Đồng thời, phát triển thư viện số gắn liền với bảo tồn và phát huy giá trị tài liệu địa phương, tăng cường kết nối liên thông dữ liệu giữa các thư viện và cơ sở giáo dục – văn hóa.

Mục tiêu hướng tới đạt 100% thư viện công lập triển khai, vận hành ổn định hệ thống thư viện số tích hợp. Ít nhất 90% tài liệu quý hiếm, tài liệu địa chí được số hóa toàn diện, bảo quản điện tử và truy cập an toàn. 100% cán bộ thư viện công lập được đào tạo chuyên sâu về công nghệ thông tin và nghiệp vụ quản trị thư viện số. Xây dựng và đưa vào vận hành ít nhất 01 mô hình thư viện thông minh cấp tỉnh, có tích hợp AI, hỗ trợ đa nền tảng. Tăng ít nhất 30% lượt truy cập, khai thác tài nguyên thư viện điện tử so với giai đoạn 2021–2025, mở rộng đáng kể phạm vi phục vụ đến vùng sâu, vùng xa và các nhóm yếu thế.

Có thể khẳng định rằng, việc ứng dụng công nghệ số đã và đang mở ra một chương mới cho ngành thư viện TP.HCM. Từ chỗ chỉ là nơi lưu giữ và cho mượn sách, thư viện ngày nay trở thành trung tâm dữ liệu số, điểm kết nối tri thức, không gian sáng tạo, nơi mọi người có thể học tập suốt đời. Hình ảnh bạn đọc tra cứu tài liệu bằng điện thoại, nghe sách nói trên ứng dụng, tham gia cuộc thi trực tuyến về văn hóa đọc hay trải nghiệm công nghệ STEM ngay tại thư viện là minh chứng rõ nét cho sự thay đổi đó.

Với quyết tâm và định hướng đúng đắn, TP Hồ Chí Minh đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng mạng lưới thư viện hiện đại dựa trên công nghệ số. Trong tương lai, khi hạ tầng công nghệ ngày càng hoàn thiện và cộng đồng ngày càng gắn bó với văn hóa đọc, TP.HCM hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu về ứng dụng công nghệ số trong lĩnh vực thư viện của cả nước, góp phần đưa Việt Nam hội nhập mạnh mẽ với xu thế phát triển tri thức toàn cầu./.