Với đặc trưng là loại hình nghệ thuật đặc biệt chép sử bằng hình ảnh - nhiếp ảnh đã, đang là một trong những công cụ tuyên truyền đắc lực, đóng góp xứng đáng cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, Nhà nước.

Trải qua 70 năm xây dựng và phát triển, nhiếp ảnh cách mạng Việt Nam đã để lại một kho sử bằng ảnh quý giá, đầy tự hào về chặng đường đấu tranh giành độc lập và đổi mới đi lên của đất nước.

Mốc son của nhiếp ảnh Việt Nam

Cách đây tròn 70 năm, ngày 15/3/1953, tại Khu Đồi Cọ thuộc xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 147/SL thành lập "Doanh nghiệp Quốc gia Chiếu bóng và Chụp ảnh Việt Nam," đặt nền móng cho sự phát triển của hai ngành Điện ảnh và Nhiếp ảnh Việt Nam.

Ngày 16/12/2002, Bộ Nội vụ đã đồng ý lấy ngày 15/3 hàng năm là Ngày Truyền thống Nhiếp ảnh Việt Nam.

Theo Chủ tịch Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam Trần Thị Thu Đông, trong lịch sử phát triển, nhiếp ảnh cách mạng Việt Nam luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo, tạo điều kiện của Đảng, Nhà nước và Bác Hồ kính yêu.

Ngày 15/3/1953, tại Việt Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh thành lập "Doanh nghiệp quốc gia Chiếu bóng và Chụp ảnh Việt Nam" với mục đích: "Tuyên truyền chính sách, chủ trương của Chính phủ; Nêu cao những thành tích, những gương chiến đấu anh dũng của quân và dân Việt Nam; giới thiệu đời sống và thành tích đấu tranh kiến thiết của nhân dân nước bạn; giáo dục văn hóa và chính trị cho nhân dân."

Đây là mốc son hết sức quan trọng đánh dấu sự phát triển, định rõ hướng đi cho Nhiếp ảnh, đồng thời tạo nền móng cho sự phát triển rực rỡ sau này của hai ngành Nhiếp ảnh và Điện ảnh Việt Nam.

Chủ tịch Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam Trần Thị Thu Đông cho hay, Sắc lệnh 147/SL là mốc quan trọng để nhiếp ảnh phát triển mạnh theo định hướng của Chính phủ, còn thực chất, nhiếp ảnh cách mạng ra đời sớm hơn nhiều.

Trước đó, nhiếp ảnh cách mạng đã hình thành và đồng hành cùng với phong trào cách mạng Tháng Tám, nhiều bức ảnh có giá trị di sản của dân tộc đã được ghi lại trong giai đoạn này.

Đó là những bức ảnh thời tiền khởi nghĩa và Cách mạng tháng Tám ở Hà Nội năm 1945, những bức ảnh chụp trong ngày ra đời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, những bức ảnh ghi lại thời kỳ nhân dân "chống giặc đói, giặc dốt" tại chiến khu Việt Bắc…

Những bức ảnh gắn với những khoảnh khắc, những giai đoạn lịch sử dân tộc đã có tác dụng tuyên truyền rất lớn, minh chứng cho khả năng của nhiếp ảnh trong việc cổ vũ nhân dân thực thi các nhiệm vụ mà Đảng và Tổ quốc trao cho.

Vì vậy, các nhà nghiên cứu văn học nghệ thuật coi các tấm ảnh chụp thời kỳ khởi nghĩa tháng 8/1945 và những ngày ra đời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mới là những tấm ảnh mở đầu cho nền nhiếp ảnh cách mạng.

Nghệ sỹ, nhà nghiên cứu lý luận phê bình nhiếp ảnh Vũ Đức Tân cho rằng Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh 147/SL vào thời điểm ta đang tích cực chuẩn bị cho chiến dịch Điện Biên Phủ, trận chiến đánh bại quân xâm lược Pháp.

Thành tựu vang dội có ảnh hưởng quốc tế là bộ ảnh Điện Biên Phủ của nhà nhiếp ảnh Triệu Đại đã được sử dụng trên mặt trận ngoại giao với mục đích chính trị.

Theo Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Vũ Đức Tân, việc ký sắc lệnh có giá trị lý luận không thể phủ nhận được. Đó là, sắc lệnh đánh giá cao vai trò của nhiếp ảnh và điện ảnh trong nền văn hóa thị giác của dân tộc.

Sắc lệnh cũng nêu lên trách nhiệm chính trị của người nghệ sỹ nhiếp ảnh với lịch sử dân tộc, đặt việc bám sát nhiệm vụ tuyên truyền cho đường lối chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước vào trọng tâm.

Điều này vừa thể hiện bản lĩnh nghệ sỹ, vừa nắm được thế mạnh của nhiếp ảnh là có thể nhanh chóng đáp ứng được những vấn đề thời sự. Nó cũng thể hiện quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người cho rằng văn hóa nghệ thuật không đứng ngoài kinh tế và chính trị.

Sắc lệnh cũng hướng nghệ thuật nhiếp ảnh vào việc phản ánh hiện thực cuộc sống, thúc đẩy những yếu tố tiến bộ, tích cực trong xã hội, quan tâm tới đời sống ở Việt Nam và bè bạn trên thế giới. Đồng thời, thông qua những nhiệm vụ cụ thể giao cho nhiếp ảnh Việt Nam, sắc lệnh vừa đề cao tính thời sự của hình ảnh, vừa tôn trọng việc ghi chép, lưu giữ lịch sử, tạo thành một mảng quan trọng trong văn hóa thị giác của dân tộc và thế giới.

Nghệ sỹ nhiếp ảnh Vũ Đức Tân khẳng định với giá trị thực tiễn và lý luận nói trên, bản sắc lệnh 147/SL có một ý nghĩa to lớn với đời sống nhiếp ảnh, điện ảnh và địa điểm nơi khai sinh ngành điện ảnh và nhiếp ảnh cách mạng Việt Nam (1953) tại xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tình Thái Nguyên đã được Bộ Văn hóa thể thao và du lịch quyết định xếp hạng Di tích quốc gia năm 2020.

70 năm đồng hành cùng dân tộc

Chủ tịch Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam Trần Thị Thu Đông đánh giá, thành tựu nổi bật của nhiếp ảnh trong 70 năm qua, kể từ khi có sắc lệnh chính là nhiếp ảnh đồng hành cùng sự phát triển của đất nước bằng việc cổ vũ, động viên, truyền thông mạnh mẽ bằng thị giác, cảm xúc, đưa đến cho mọi tầng lớp nhân dân những hình ảnh hiện thực, sinh động, tạo ra ngày càng nhiều hơn những bức ảnh có giá trị ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Nam, tiềm năng Việt Nam, con người trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam đang nỗ lực phấn đấu vì sự nghiệp bảo vệ, xây dựng đất nước.

Nhìn lại 70 năm xây dựng, phát triển, nhiếp ảnh Việt Nam đã có nhiều đóng góp cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Ống kính của các nhà nhiếp ảnh đã để lại một pho sử bằng ảnh quý giá, đầy tự hào về chặng đường đấu tranh giành độc lập và đổi mới đi lên của đất nước.

Hàng nghìn nghệ sỹ và các nhà hoạt động nhiếp ảnh Việt Nam trên khắp mọi miền đất nước, từ thế hệ các nhà nhiếp ảnh lão thành, các nghệ sỹ-phóng viên chiến trường, thế hệ các nhà nhiếp ảnh trong thời kỳ đổi mới đã dành trọn tâm huyết, tài năng, trí tuệ xây dựng nền Nhiếp ảnh Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Nhiều nghệ sỹ, chiến sỹ nhiếp ảnh đã hy sinh trên các chiến trường, tô thắm thêm lá cờ đỏ sao vàng và để lại những tác phẩm nhiếp ảnh có giá trị, sống mãi với thời gian.

Hàng triệu bức ảnh đã được công bố trên các phương tiện truyền thông trong và ngoài nước từ năm 1953 đến nay, những bức ảnh tư liệu, nghệ thuật, báo chí đang lưu giữ trong các bảo tàng Trung ương và địa phương; các ngành văn hóa, kinh tế, xã hội; trong các triển lãm, sách ảnh, báo chí ở Việt Nam và nước ngoài… là công sức lao động, sáng tạo của nhiều thế hệ các nhà nhiếp ảnh Việt Nam.

Nhớ lại từng giai đoạn hào hùng của dân tộc, không khỏi tự hào có sự song hành của các nhà nhiếp ảnh, đặc biệt là các thế hệ đi trước - những chứng nhân lịch sử đã trực tiếp cầm máy ảnh ra trận như các chiến sỹ trực tiếp cầm súng chiến đấu trên các chiến trường để ghi lại những hình ảnh hùng tráng của quân, dân ta trong công cuộc giải phóng dân tộc, giành lại độc lập, tự do cho Tổ quốc, cho nhân dân.

Có thể kể đến những hình ảnh đáng nhớ như "Xung phong" của Nguyễn Tiến Lợi; "Những khoảnh khắc lịch sử trọng đại trong cuộc Cách mạng tháng 8 năm 1945" của Vũ Năng An; "Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập," "Bác Hồ và ông Võ Nguyên Giáp trong ngày Quốc khánh" của Võ An Ninh; "Phất cờ trên nóc hầm De Castries" của Triệu Đại; "Quân Pháp rút khỏi Hà Nội" của Nguyễn Đình Ưu; "Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân" của Đinh Đăng Định; "Chạy đâu cho thoát" của Mai Nam; "Tiểu đội 10 cô gái ngã ba Đồng Lộc" của Văn Sắc; "Đấu pháo ở Dốc Miếu" hay phóng sự ảnh "Những khoảnh khắc để lại" của Lương Nghĩa Dũng; "Phúc Tân kêu gọi trả thù" của Vũ Ba; "Hiên ngang" của Vũ Tạo, "Nụ cười bên thành cổ Quảng Trị" của Đoàn Công Tính, "Từ ngục tối thắng lợi trở về" của Chu Chí Thành; "Cầu người" của Văn Thính… đã khắc họa cuộc chiến đấu vô cùng gian khổ và khốc liệt của dân tộc ta.

Những bức ảnh "Từ thần sấm xuống xe trâu" của Văn Bảo, "Uy thế không lực Huê Kỳ" của Phan Thoan, "Mẹ Suốt chèo đò," "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước" của Minh Trường, "O du kích nhỏ" của Phan Thoan, "Mẹ con ngày gặp mặt" của Lâm Hồng Long... và còn nhiều tác phẩm tiêu biểu khác được các nhà nhiếp ảnh ghi lại, như được tạc vào lịch sử, khắc họa lên hình ảnh cuộc chiến đấu vô cùng gian khổ, anh dũng của dân tộc ta, là di sản vô giá của đất nước.

Có thể nói, nhiếp ảnh Việt Nam đã tạo nên pho sử bằng ảnh vô cùng quý giá về chiến tranh chống ngoại xâm, chiến tranh vệ quốc, về đất nước, con người Việt Nam; về sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Pho sử ấy không những đã làm rạng rỡ nền nhiếp ảnh Việt Nam, lớn hơn và quan trọng hơn là đã làm cho tầm vóc Việt Nam, tâm hồn Việt Nam cao lớn hơn, đẹp đẽ hơn; làm cho bản lĩnh Việt Nam được khẳng định hơn trên trường quốc tế.

Nhiếp ảnh đã, đang và sẽ góp phần tôn vinh các giá trị văn hóa dân tộc, thúc đẩy sự nghiệp đổi mới đất nước ngày càng phát triển "Vì dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh"./.