Lễ công bố và giới thiệu cổ vật tượng nữ thần Durga sẽ được giới thiệu đến công chúng vào ngày 28/8 tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia.

Những cổ vật của Việt Nam được tiếp nhận, hồi hương trong thời gian qua là kết quả hợp tác, trao đổi thông tin trong nhiều năm, là sự nỗ lực của Việt Nam cũng như các quốc gia liên quan, đặc biệt là Hoa Kỳ, trên tinh thần tuân thủ các điều ước quốc tế trong đó có Công ước của UNESCO 1970 về các biện pháp cấm buôn bán, xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa. Trong đó, nổi bật là việc tiếp nhận, hồi hương tượng đồng Nữ thần Durga.

Tháng 8/2023, Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh thông tin cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Bộ VHTTDL) về việc Bộ Tư pháp và Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ phối hợp với Cảnh sát Đô thành Luân Đôn, Vương quốc Anh tịch thu tượng đồng Nữ thần Durga, có nguồn gốc Việt Nam từ một vụ điều tra buôn bán cổ vật bất hợp pháp và đề xuất khả năng trao trả cổ vật này về Việt Nam. Ngay sau khi nhận được thông tin, Bộ VHTTDL đã chỉ đạo các đơn vị chức năng nghiên cứu, đối sánh tư liệu và xác định tượng đồng Nữ thần Durga và đề xuất phương án tiếp nhận, hồi hương pho tượng này.

Căn cứ các quy định của Luật Di sản văn hóa, Bộ VHTTDL đã cho phép tiếp nhận, hồi hương cổ vật tượng đồng Nữ thần Durga từ các cơ quan chức năng của Hoa Kỳ và Vương quốc Anh và giao Bảo tàng Lịch sử quốc gia là đơn vị tiếp nhận, vận chuyển pho tượng từ vương quốc Anh về Việt Nam lưu giữ, bảo quản tại Bảo tàng; đồng thời có công văn gửi Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh về việc xác nhận tượng đồng Nữ thần Durga là của Việt Nam và ủy quyền Đại sứ quán thay mặt Bộ VHTTDL tiếp nhận cổ vật từ đại diện Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ và Cảnh sát Đô thành Luân Đôn, Vương quốc Anh.

Ngày 13/9/2023, đại diện Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ, Cảnh sát đô thành Luân Đôn đã phối hợp với các cơ quan chức năng bàn giao tượng đồng Nữ thần Durga cho Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh. Lễ bàn giao được diễn ra tại Công ty Constantine, Luân Đôn, vương quốc Anh, nơi pho tượng đang được lưu giữ sau khi bị tịch thu và đưa đến Công ty Constantine từ ngày 17/7/2023.

Tháng 01/2024, Bộ VHTTDL đã cử đoàn công tác sang Vương quốc Anh để thực hiện nhiệm vụ đánh giá thực trạng, chuẩn bị thủ tục bàn giao và giám sát đóng gói, thống nhất phương án vận chuyển tượng đồng Nữ thần Durga từ Vương quốc Anh về Việt Nam. Trong thời gian làm việc tại Luân Đôn, Đoàn công tác đã phối hợp với Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh, Cảnh sát Đô thành Luân Đôn thực hiện việc tiếp nhận, đánh giá hiện trạng tượng đồng Nữ thần Durga, xác định sơ bộ tính xác thực của cổ vật, thu thập tư liệu, tài liệu, hồ sơ pháp lý, hồ sơ khoa học liên quan đến Tượng để làm cơ sở cho việc nghiên cứu, phát huy giá trị của cổ vật, đồng thời trao đổi, thống nhất với Công ty Constantine phương án vận chuyển tượng đồng Nữ thần Durga từ Vương quốc Anh về Việt Nam bảo đảm an ninh, an toàn.

Sau khi hoàn tất các thủ tục xin cấp phép xuất khẩu, thủ tục hải quan, ngày 21/2/2024, Tượng được vận chuyển từ Vương quốc Anh về đến sân bay Nội Bài (Hà Nội, Việt Nam).

Dưới sự chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Bộ VHTTDL, sau rất nhiều nỗ lực của Bảo tàng Lịch sử quốc gia, các nhà tài trợ, cùng sự phối hợp tích cực của các Bộ, ngành, cơ quan, đơn vị liên quan thuộc Bộ VHTTDL (Cục DSVH, Cục HTQT, Vụ KHTC…), Bộ Ngoại giao (ĐSQVN tại Vương quốc Anh, ĐSQVN tại Hoa Kỳ,…), Bộ Tài chính (Cục Quản lý, giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí; Tổng cục Hải quan…), ngày 18/6/2024, tượng đồng Nữ thần Durga đã được vận chuyển an toàn về lưu giữ tại kho bảo quản của Bảo tàng Lịch sử quốc gia, số 01 Phạm Ngũ Lão, Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Sau khi đưa tượng Nữ thần Durga về đến Bảo tàng Lịch sử quốc gia, hoàn thiện các thủ tục bàn giao và sắp xếp Tượng trong kho an toàn, ngày 24/6/2024, Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã thành lập Hội đồng thẩm định, mời các chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực lịch sử, khảo cổ, văn hóa, nghệ thuật và cổ vật để xem xét, đánh giá hiện trạng, xác định tính chất, niên đại, nguồn gốc và giá trị của Tượng, đồng thời, lấy mẫu phân tích thành phần hợp kim. Về đánh giá, thẩm định chuyên gia, Hội đồng xác định: Đây là tượng Nữ thần Durga 4 tay, có thể khối lớn (cao toàn bộ 191cm, trong đó, tượng cao 157cm, nặng 101kg), niên đại vào thế kỷ VII với hiện trạng còn tương đối nguyên vẹn. Tượng có nguồn gốc Việt Nam, thuộc phong cách nghệ thuật văn hóa Champa. Tuy nhiên, thông tin về nguồn gốc xuất xứ, địa điểm cụ thể phát hiện tượng Nữ thần Durga như đã nêu trong hồ sơ cần được tiếp tục nghiên cứu thêm.

Đây là pho tượng đồng lớn nhất, đại diện tiêu biểu, đặc sắc của nghệ thuật văn hóa Champa được phát hiện cho đến nay, là cổ vật thuộc loại quý hiếm, có giá trị rất lớn về văn hóa cũng như mỹ thuật Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử. Với những giá trị đặc biệt, quý hiếm, tượng đồng Nữ thần Durga đang được Bảo tàng lưu giữ trong kho đảm bảo an ninh, an toàn cũng như điều kiện, tiêu chuẩn, môi trường bảo quản đặc biệt.

Sau khi công bố, tượng đồng Nữ thần Durga sẽ được hoàn thiện hồ sơ pháp lý, bảo quản và tiếp tục nghiên cứu để trưng bày, giới thiệu tới công chúng trong và ngoài nước trong thời gian tới./.