Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử là một hệ thống hơn 70 điểm di tích, được cấu thành từ 4 cụm di tích lịch sử quốc gia đặc biệt gồm: Khu di tích lịch sử và danh thắng Yên Tử (Thành phố Uông Bí, Quảng Ninh); Khu di tích lịch sử nhà Trần (Thị xã Đông Triều, Quảng Ninh); Khu di tích danh thắng Tây Yên Tử (Bắc Giang) và Khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc (Hải Dương).

Đây là những địa điểm có sự kết hợp hài hòa giữa cảnh quan thiên nhiên với các công trình kiến trúc, nghệ thuật có giá trị đặc biệt, cũng là nơi ra đời, hình thành và phát triển Trung tâm Phật giáo Thiền Tông thuần Việt do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập. Yên Tử gắn liền với sự ra đời, hình thành và phát triển của nhà Trần (1225- 1400) và hình thành nên không gian tôn giáo, văn hóa đặc trưng của Thiền phái Trúc Lâm.

Đến nay, tỉnh Quảng Ninh, Bắc Giang và Hải Dương đã tổ chức nhiều cuộc họp, hội thảo khoa học nhằm làm rõ những giá trị nổi bật toàn cầu của Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử. Cùng với việc đảm bảo tiến độ nộp hồ sơ, các địa phương cũng đặc biệt quan tâm tới chất lượng của hồ sơ trình UNESCO xem xét, công nhận quần thể di tích và danh thắng Yên Tử là Di sản Thế giới.

Tại hội thảo, các đại biểu, chuyên gia trong nước và quốc tế đều đánh giá cao những giá trị về địa chất, địa mạo, đa dạng sinh học, giá trị văn hóa, lịch sử của quần thể di tích và danh thắng Yên Tử.

Để hoàn thiện hồ sơ công nhận Di sản Thế giới, các đại biểu, chuyên gia tập trung thảo luận về việc xác định các tiêu chí xếp hạng, không gian văn hóa, lựa chọn danh mục, hạng mục di tích; mô hình quản lý Di sản mang tính liên tỉnh – một mô hình mới trong quản lý Di sản tại Việt Nam. Trong đó, việc xác định các tiêu chí có ý nghĩa rất quan trọng bởi đây là điều kiện để nhận diện giá trị nổi bật toàn cầu của di sản.

Các chuyên gia đề xuất nên lựa chọn 3 tiêu chí phù hợp nhất theo tuyên bố của UNESCO nhằm tạo thành nền tảng để biện luận cho giá trị toàn cầu của quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, bao gồm: Tiêu chí III: chứa đựng một minh chứng duy nhất hoặc ít nhất cũng hết sức khác biệt về một truyền thống văn hóa hay một nền văn minh hiện vẫn đang tồn tại hoặc đã diệt vong.

Tiêu chí V: là thí dụ nổi bật về truyền thống cư trú của loài người, truyền thống sử dụng đất hoặc sử dụng biển, đại diện cho một hay nhiều nền văn hóa, hoặc quá trình tương tác giữa con người với môi trường, đặc biệt khi trở nên dễ bị tổn thương dưới tác động của những thay đổi không thể đảo ngược.

Tiêu chí VI: có liên hệ trực tiếp hoặc có thể nhận thấy được với những sự kiện hay các truyền thống sinh hoạt, với các tư tưởng, hay các tín ngưỡng, với các công trình nghệ thuật hay văn học có ý nghĩa nổi bật toàn cầu. Cùng với đó, hội thảo cũng đã đề xuất 18 hạng mục di tích để từ đó xây dựng câu chuyện kết nối các tiêu chí trong quá trình hoàn thiện hồ sơ.

Tại Hội thảo, Giáo sư Paul R.Dingwall, Chuyên gia UNESCO/IUCN đã đưa ra nhận định, cần xây dựng tổng thể 18 hạng mục di tích cụ thể với các chương riêng biệt, rõ ràng để làm rõ được từng hạng mục. Trong đó, cần tập trung thực hiện làm rõ 4 thông điệp về các vấn đề: vị trí địa chất của danh thắng, giá trị văn hóa con người; nguồn gốc của thiền phái văn hóa Trúc lâm Yên Tử; lan tỏa, phát triển văn hóa Trúc lâm Yên Tử gắn liền với cuộc sống của xã hội, tinh thần và bảo vệ lãnh thổ. Đây là những yếu tố quan trọng để làm nên một Yên Tử với nhiều giá trị nổi bật toàn cầu.

Phát biểu tại hội thảo, đồng chí Nguyễn Thị Hạnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh khẳng định, việc xây dựng hồ sơ công nhận danh thắng Yên Tử là di sản Thế giới được Chính phủ Việt Nam rất quan tâm và chỉ đạo quyết liệt. Đối với 3 tỉnh nói riêng và Việt Nam nói chung quần thể danh thắng Yên Tử được coi như là một ý chí, tinh thần bất diệt. Giá trị của danh thắng Yên Tử được các chuyên gia khẳng định đủ điều kiện để UNESCO công nhận di sản Thế giới là điều hết sức vui mừng. Đồng chí mong muốn rằng, các chuyên gia sẽ tiếp tục hỗ trợ cho các đơn vị tư vấn và cơ quan chuyên môn Việt Nam chuẩn bị được bộ hồ sơ chi tiết, hoàn thiện để trình UNESCO đảm bảo tiến độ, chất lượng. Nhất là các nội dung liên quan đến danh mục các điểm di tích được lựa chọn đưa vào hồ sơ đề cử; kế hoạch bảo tồn di sản mang tính liên tỉnh; xây dựng hồ sơ theo chuỗi di tích; khuyến nghị về công tác quản lý nhà nước, chính trang, vệ sinh môi trường.