Công tác kiểm kê và lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể để đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được quan tâm. Đến nay, tỉnh đã kiểm kê được gần 1.000 di sản văn hóa phi vật thể của 5 dân tộc thiểu số gồm các loại hình: tiếng nói, chữ viết, ngữ văn dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian, tập quán xã hội; lễ hội truyền thống; nghề thủ công truyền thống và tri thức dân gian. Một số di sản đã được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu quốc gia như: di sản Mo Mường Hòa Bình, nghệ thuật trình diễn Chiêng Mường Hòa Bình (được công nhận năm 2016); Di sản văn hóa Tri thức Lịch Đoi/Roi (Lịch tre) của người Mường và Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường Hòa Bình (được công nhận năm 2022).

Công tác trùng tu tôn tạo, xếp hạng di tích trên địa bàn tỉnh Hòa Bình trong những năm qua không ngừng được đẩy mạnh, đến nay tổng số di tích đã được xếp hạng trên địa bàn tỉnh là 102 di tích, trong đó có 41 di tích cấp Quốc gia và 61 di tích cấp tỉnh. Công tác bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số luôn được tỉnh quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo. Đã tổ chức truyền dạy các di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của tỉnh tại cơ sở như: Nghệ thuật Chiêng Mường; kết cấu và cách dựng nhà sàn dân tộc Mường; nghệ thuật hát Thường đang bọ mẹng dân tộc Mường; nghệ thuật hát Khắp dân tộc Thái, dân tộc Tày; Mở lớp dạy chữ Thái, Tày, Dao…; biên soạn xuất bản, phát hành các ấn phẩm giới thiệu về di sản văn hóa phi vật thể các dân tộc tỉnh Hòa Bình. Trước những nguy cơ mai một của các loại hình di sản văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số đặc biệt là tiếng nói, chữ viết, bên cạnh việc bảo tồn chữ viết dân tộc Thái, Tày, Dao, tỉnh đã triển khai nghiên cứu, xây dựng Bộ chữ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình và phê chuẩn bộ chữ vào năm 2016, giao cho các sở, ngành của tỉnh tổ chức các lớp truyền dạy, bồi dưỡng bộ chữ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình cho đội ngũ cán bộ, giáo viên cốt cán dạy và học chữ dân tộc Mường.

Hàng năm, tỉnh đã chỉ đạo phối hợp tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ của đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh góp phần quảng bá, giới thiệu đặc trưng văn hóa các dân tộc Hòa Bình đến bạn bè và du khách thập phương. Bên cạnh đó, chỉ đạo các địa phương trong tỉnh tham gia tổ chức ngày hội văn hóa các dân tộc như: Ngày hội văn hóa dân tộc Mường; Ngày hội văn hóa dân tộc Tày - Dao, huyện Đà Bắc; Ngày hội văn hóa dân tộc Thái và Ngày hội văn hóa dân tộc Mông, huyện Mai Châu.

Đã tổ chức tốt các hoạt động tuyên truyền, cổ động, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao, nhất là các hoạt động, chương trình mừng Đảng – mừng Xuân, kỷ niệm các ngày lễ lớn và phục vụ các sự kiện chính trị của đất nước, địa phương. Tổ chức thành công chương trình “Hòa Bình – Thanh âm xứ Mường” và Carnival năm 2022; Chuẩn bị tốt các điều kiện về chuyên môn kỹ thuật, cơ sở vật chất và đăng cai tổ chức môn Xe đạp trong chương trình Đại hội thể thao Đông Nam Á (SEA Games) 31; Tổ chức thành công Đại hội thể dục thể thao các cấp tỉnh Hòa Bình lần thứ VII năm 2022; Câu lạc bộ Bóng đá Hòa Bình tham gia thi đấu hạng nhì Quốc gia cúp Alpha 2022 đạt đồng giải nhất, chính thức thăng hạng nhất, giành quyền tham gia thi đấu giải hạng nhất Quốc gia, giải bóng đá chuyên nghiệp năm 2023.

Các câu lạc bộ hát dân ca, dân vũ, dân nhạc trên địa bàn tỉnh được thành lập ở cơ sở đi vào hoạt động ổn định và đóng góp cho việc bảo tồn phát huy các giá trị di sản văn hóa. Thông qua hoạt động của các câu lạc bộ tổ chức truyền dạy các di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của các dân tộc cho thế hệ trẻ, học sinh trong các nhà trường. Để việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống đồng bào các dân tộc có hiệu quả, hàng năm tỉnh tổ chức các cuộc hội thi, liên hoan nghệ thuật quần chúng nhằm khai thác bản sắc văn hóa của các dân tộc và thúc đẩy phong trào văn hóa văn nghệ từ cơ sở. Các cuộc hội thi, liên hoan văn hóa, văn nghệ quần chúng từ các cấp từ tỉnh đến cơ sở đã thu hút các diễn viên, nghệ nhân là người dân tộc thiểu số tham gia.

Tỉnh Hòa Bình đến nay đã có 18 nghệ nhân của tỉnh được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” trong các lĩnh vực di sản văn hóa dân tộc thiểu số, trong đó nghệ nhân là người dân tộc thiểu số có 17 nghệ nhân, chiếm 94%. Toàn tỉnh đã có 1.482 đội văn nghệ quần chúng tại thôn, xóm, tổ dân phố với hàng chục nghìn diễn viên, nghệ nhân không chuyên, bình quân mỗi năm, các đội văn nghệ quần chúng đã tổ chức biểu diễn khoảng 10.000 buổi phục vụ từ 2,5 đến 3 triệu lượt người xem; tiêu biểu có những xóm làm du lịch cộng đồng có 4 đến 6 đội văn nghệ thường xuyên biểu diễn phục vụ khách du lịch. Thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ quần chúng đã từng bước đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa của nhân dân, góp phần bảo tồn, giữ gìn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số, đồng thời khai thác phát triển du lịch, tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho người dân vùng sâu, vùng cao, vùng đặc biệt khó khăn.

Từ các phong trào, đã xuất hiện nhiều tập thể, cá nhân có nhiều thành tích xuất sắc trong văn hóa, thể thao. Điển hình như: bà Bùi Thị Tam (Nghệ sỹ ưu tú Hồng Tam), dân tộc Mường, diễn viên thanh nhạc, phòng Nghệ thuật biểu diễn, Đoàn Nghệ thuật các dân tộc Hòa Bình, có nhiều tác phẩm âm nhạc xuất sắc đạt huy chương vàng tại hội diễn ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc, có nhiều cống hiến nghệ thuật trong các chương trình nghệ thuật được biểu diễn phục vụ các nhiệm vụ chính trị và các sự kiện đặc biệt của tỉnh; ông Đinh Thanh Huệ, dân tộc Mường, giáo viên Trường THPT huyện Đà Bắc, là vận động viên quần chúng xuất sắc của tỉnh Hòa Bình, năm 2021 đạt huy chương vàng giải bán marathon Hòa Bình mở rộng lần I, huy chương đồng giải vô địch quốc gia việt dã leo núi “chinh phục đỉnh cao Bà Rá”, huy chương vàng cự ly 10km giải vô địch quốc gia các cự ly dài và marathon giải Báo Tiền Phong tổ chức; năm 2022 đạt huy chương vàng nội dung nam vô địch giải việt dã truyền thống cúp Báo Hòa Bình; ông Triệu Văn Tâm, người uy tín xóm Bò Liêm, xã Đồng Tân, huyện Mai Châu, là trưởng nhóm bảo tồn bản sắc văn hóa Dao tỉnh Hòa Bình, có nhiều đóng góp, ý tưởng, nhiệt huyết trong giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; ông Dương Minh Dũng, người có uy tín xóm Thung Dao Bắc, xã Tú Sơn, huyện Kim Bôi, từ năm 2019, mở lớp truyền dạy chữ dân tộc Dao cho nhân dân trong xã, với số lượng theo học khoảng 20 học viên và không thu phí dạy học; Ông Bàn Sinh Lương, người có uy tín Tổ dân phố số 09, phường Thống Nhất, TP Hòa Bình, đã tổ chức mở lớp tiếng dân tộc Dao cho 29 cháu tham gia, để bảo tồn bản sắc của văn hóa dân tộc mình ông đã dạy các bài cúng, lễ và mở lớp học chữ nho cho 34 cháu./.