Mở rộng không gian cộng đồng quanh Hồ Gươm

Đề cử đầu tiên của hạng mục Giải Ý tưởng trong Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội năm 2025 là chuỗi dự án chỉnh trang, mở rộng không gian dành cho cộng đồng quanh Hồ Gươm.

Tháng 3/2025, thông tin từ UBND thành phố Hà Nội về dự án cải tạo, chỉnh trang và tái thiết khu vực Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục đã thu hút sự quan tâm lớn của dư luận. Điểm nhấn của dự án là việc phá dỡ tòa nhà “Hàm cá mập”, một công trình tồn tại hơn ba thập niên nhưng gây nhiều tranh cãi về thẩm mỹ đô thị, để trả lại không gian quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, để nơi đây trở thành một khu vực có giá trị lịch sử, văn hóa đặc biệt, kết nối giữa Hồ Gươm (phía Bắc) và khu phố cổ (phía Nam).

Đến tháng 9/2025, khu vực này đã được cải tạo, hình thành không gian rộng hơn 1,4 ha, kết nối trực tiếp với hồ Hoàn Kiếm và khu phố cổ. Cùng với đó, nhiều hạng mục chỉnh trang đồng bộ như nâng cấp mặt đường Đinh Tiên Hoàng, lắp đặt chiếu sáng nghệ thuật, tháo bỏ vật che chắn kiến trúc nhà Thủy Tạ… đã tạo nên diện mạo mới cho khu vực trung tâm.

Bên cạnh đó, Hà Nội cũng đã lên kế hoạch thiết lập một quảng trường mới ở phía Đông hồ Hoàn Kiếm với diện tích 2,14 ha, trên cơ sở di dời 17 cơ quan và 42 hộ dân. Dự án dự kiến khởi công ngày 10/10, chia làm 2 phân kỳ: phân kỳ 1 sẽ thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; phân kỳ 2 nghiên cứu tổ chức không gian ngầm khoảng 3 tầng, kết nối với nhà ga C9 của tuyến metro số 2 (Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo).

Nhìn tổng thể, dù còn triển khai theo nhiều giai đoạn và cần tiếp tục lấy ý kiến cộng đồng cùng các chuyên gia, dự án này cũng đã đánh dấu bước tiến quan trọng trong tư duy quản lý đô thị. Đó là, Hà Nội đang lựa chọn ưu tiên kiến tạo không gian công cộng thay vì mở rộng công trình hành chính hay thương mại - một vấn đề vốn được đặt ra từ lâu với khu vực Hồ Gươm. Qua đó, giá trị lịch sử - văn hóa của Hồ Gươm được phát huy trọn vẹn, đồng thời duy trì sức sống bền vững để nơi đây thực sự là không gian của cộng đồng.

Nhiều chuyên gia cho rằng, Hồ Gươm là biểu tượng tinh thần của Hà Nội, việc chỉnh trang, mở rộng không gian quanh hồ không chỉ nâng cao chất lượng sống của cư dân, mà còn khẳng định Hà Nội đang đi đúng hướng trong việc lấy con người làm trung tâm cho phát triển đô thị. Đây là bước đi phù hợp với xu hướng phát triển bền vững của các đô thị hiện đại, nơi công viên, quảng trường, không gian mở trở thành “lá phổi” và “trái tim” của thành phố.

Chuỗi hoạt động tôn vinh đạo học

Đề cử thứ hai trong Giải Ý tưởng năm nay là chuỗi hoạt động tôn vinh đạo học, hướng tới kỷ niệm 950 năm Quốc Tử Giám (1076 - 2026). Theo đó, trong hành trình gìn giữ và phát huy giá trị di sản, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đang chuẩn bị bước vào dấu mốc kỷ niệm 950 năm (1076 - 2026) với chuỗi hoạt động tôn vinh đạo học có ý nghĩa sâu rộng. Các ý tưởng sáng tạo như Kid tour “Hành trình đạo học”, vở thực cảnh “Tinh Khuê Vạn Đại”, không gian văn hóa đọc tại Hồ Văn, triển lãm sách cổ, lễ hội Việt phục, lễ hội hoa đăng cùng hàng loạt trải nghiệm giáo dục - tương tác số là những hoạt động nổi bật đã và đang được triển khai.

Chia sẻ về không gian văn hóa đọc tại Hồ Văn vừa được ra mắt vào tháng 8/2025, ông Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám cho biết: “Hồ Văn vốn là không gian truyền tụng văn chương của Thăng Long xưa, có địa thế thủy thổ thanh nhã, thích hợp tổ chức các hoạt động đọc và giao lưu học thuật. Khi kiến tạo tủ sách lấy hình tượng bia tiến sĩ, chúng tôi muốn truyền tải thông điệp rằng, mỗi cuốn sách hôm nay chính là “tấm bia” khắc tên hiền tài của thời đại mới”.

Theo ông Lê Xuân Kiêu, không gian văn hóa đọc tại Hồ Văn được vận hành theo cơ chế cộng đồng với bộ sưu tập cốt lõi do Trung tâm tuyển chọn, kết hợp hoạt động "đọc - đổi - đóng góp". Bạn đọc có thể trao đổi sách, tham gia câu lạc bộ đọc, tọa đàm cùng tác giả, dịch giả… Hệ thống tra cứu bằng mã QR giúp quản lý mượn trả, còn tình nguyện viên hỗ trợ giữ vai trò thủ thư, đảm bảo sách được lưu hành và bảo quản an toàn.

Một số ý tưởng đặc biệt khác hướng tới kỷ niệm 950 năm Quốc Tử Giám (1076 - 2026) cũng để lại dấu ấn đặc biệt. Đó là vở thực cảnh “Tinh Khuê Vạn Đại”, dự án biểu tượng nhằm lan tỏa thông điệp: tinh thần hiếu học và nhân nghĩa của dân tộc là ngôi sao soi đường muôn đời. Vở diễn thể hiện tinh thần khởi nguyên của đạo học với sự ra đời Văn Miếu, hành trình gian nan mà rực rỡ của các thế hệ sĩ tử và cuối cùng là tinh thần Tinh Khuê vạn đại kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai.

Đó là triển lãm sách cổ “Tinh hoa Đạo học” được thực hiện dựa trên những thư tịch quý liên quan đến Nho - Phật - Lão, các sách khoa cử Hán Nôm, gia huấn, bản khắc cổ có giá trị minh chứng cho truyền thống học tập của tiền nhân. Cùng với đó là phần diễn giải song ngữ, bản dịch trích đoạn, hiện vật minh họa như nghiên mực, quyển thi và trạm đọc số để công chúng tương tác. Triển lãm còn được triển khai số hóa, xây dựng triển lãm ảo 360, cung cấp podcast, bản dịch trích lục và tọa đàm trực tuyến để lan tỏa di sản rộng hơn.

Một dấu ấn khác có thể kể tới Kid tour “Hành trình đạo học” dành cho trẻ em. Trong chương trình này, trẻ em được hóa thân thành sĩ tử nhỏ, tham gia trò chơi tìm dấu ấn bia, xướng danh, viết chữ trên giấy dó và học các giá trị đạo hiếu, thông qua hoạt động nhập vai. Ngoài ra công nghệ AR và QR được tích hợp giúp giải nghĩa trực quan, thuyết minh đa ngữ phù hợp từng độ tuổi. Chương trình còn thiết kế giáo án ngoại khóa, worksheet để nhà trường sử dụng trước, trong và sau chuyến tham quan, tạo nên sự gắn kết bền vững.

Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám Lê Xuân Kiêu cho biết, Trung tâm xác định đạo học là trục nội dung xuyên suốt. Tinh thần ấy được cụ thể hóa qua ba mạch: bảo tồn - giáo dục - sáng tạo. “Ở khía cạnh bảo tồn, chúng tôi tập trung nghiên cứu, tu bổ, chuẩn hóa hệ thống thuyết minh học thuật và số hóa tư liệu từ bia tiến sĩ, thư tịch cổ đến văn bản quan trọng của Quốc Tử Giám. Trong giáo dục, chúng tôi thiết kế chương trình trải nghiệm theo chủ đề, phát triển học liệu mở cho trường phổ thông, đồng thời chú trọng đến hoạt động dành cho thế hệ trẻ với những giá trị hiếu học, đạo hiếu, đạo thầy... Sự sáng tạo, kết hợp với nhiều loại hình nghệ thuật đương đại và công nghệ tương tác, được đưa vào, từ sân khấu thực cảnh, triển lãm, sản phẩm lưu niệm đến nền tảng trực tuyến, để biến di sản thành tri thức sống và cảm hứng mới cho công chúng hôm nay”, ông Lê Xuân Kiêu chia sẻ.

Theo các chuyên gia, chuỗi hoạt động sáng tạo này là minh chứng rõ ràng cho việc di sản có thể sống động và đồng hành cùng thế hệ trẻ. Và đề cử này, không chỉ tôn vinh một di tích, mà còn khẳng định đạo học là nền tảng tinh thần bất biến của dân tộc, là “hồn cốt” giúp Hà Nội và cả nước vững vàng bước vào kỷ nguyên hội nhập.

Nhà hát Opera Hà Nội tại Quảng An - nâng tầm vị thế Thủ đô

Đề cử thứ ba của Giải Ý tưởng 2025 là Dự án xây dựng Nhà hát Opera Hà Nội và công viên văn hóa nghệ thuật tại Quảng An (phường Tây Hồ), được UBND thành phố Hà Nội phê duyệt quy hoạch tháng 11/2024. Nhà hát Opera Hà Nội được xem là một dự án trọng điểm góp phần nâng tầm vị thế Thủ đô. Theo đó, tổng diện tích khu đất lập quy hoạch hơn 44 ha tại hai phường Quảng An và Tứ Liên, quận Tây Hồ (cũ) sẽ được quy hoạch thành quần thể công viên văn hóa nghệ thuật chuyên đề, nhà hát thành phố, công trình tôn giáo tín ngưỡng, khu vui chơi giải trí và dịch vụ khách sạn thương mại.

Theo quy hoạch, Nhà hát sẽ nằm trên hồ Đầm Trị, sát Hồ Tây, với mái vòm mỏng độc đáo và hệ thống acoustic cơ khí tiên tiến, có khả năng tùy chỉnh theo từng loại hình biểu diễn. Quanh nhà hát là công viên văn hóa nghệ thuật mở, tạo không gian xanh cho cộng đồng. Công trình dự kiến sẽ được thực hiện theo hình thức xã hội hóa, dưới sự kiểm soát chặt chẽ của thành phố Hà Nội trong suốt quá trình thiết kế cũng như thi công và vận hành.

Dự án nhà hát được thiết kế bởi kiến trúc sư nổi tiếng người Italy Renzo Piano, người từng tạo nên nhiều công trình làm thay đổi diện mạo kiến trúc thế giới. Kiến trúc sư Renzo Piano cho biết, trước khi thiết kế, ông đã dành nhiều thời gian nghiên cứu về lịch sử, văn hóa Hà Nội và đưa những nét văn hóa đó vào trong thiết kế của mình, nhằm tạo nên một tác phẩm nghệ thuật mang linh hồn của Hà Nội, làm sống dậy những nét văn hóa xưa cũ, nuôi dưỡng những nếp sống dung dị của hiện tại mà vẫn vẽ gam màu của tương lai bằng những giá trị đương đại tân tiến nhất của thế giới.

Theo đánh giá từ giới chuyên môn, nếu hoàn thành đúng tầm, Nhà hát Opera Hà Nội sẽ không chỉ nâng vị thế Thủ đô trên bản đồ văn hóa thế giới, mà còn mở ra cơ hội phát triển công nghiệp sáng tạo, đưa Hà Nội trở thành trung tâm văn hóa - nghệ thuật của khu vực.

Dù khác nhau về hình thức, ba ý tưởng được đề cử năm nay đều hướng đến một mục tiêu: kiến tạo tương lai Hà Nội từ nền tảng di sản. Hồ Gươm với không gian công cộng mở, Quốc Tử Giám với tinh thần đạo học và Nhà hát Opera với tầm vóc quốc tế, tất cả hợp thành một “tam giác” cân bằng giữa truyền thống, hiện tại và tương lai.

Theo đánh giá của Hội đồng giám khảo, đây là những ý tưởng không chỉ giàu tính sáng tạo, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược về phát triển văn hóa - đô thị của Thủ đô trong giai đoạn mới. Các ý tưởng được đề cử năm nay vừa mang ý nghĩa thời sự, vừa có giá trị lâu dài, bởi chúng không chỉ giữ gìn ký ức Hà Nội mà còn kiến tạo tương lai cho thành phố ngàn năm văn hiến.