Sau sắp xếp, tỉnh Gia Lai có diện tích tự nhiên hơn 21.576 km² với 134 km bờ biển và gần 81 km đường biên giới tiếp giáp Đắk Lắk, Quảng Ngãi, Campuchia và Biển Đông. Trên không gian rộng lớn ấy là cộng đồng hơn 3,58 triệu dân với 47 thành phần dân tộc cùng sinh sống, trong đó người dân tộc thiểu số chiếm hơn 23% dân số toàn tỉnh. Jrai và Bahnar là 2 cộng đồng bản địa lớn nhất, cùng nhiều nhóm cư dân như Mường, Hrê và các dân tộc khác.

Các dân tộc thiểu số cư trú rải khắp địa bàn tỉnh Gia Lai, tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng và đặc sắc. Mỗi cộng đồng có phong tục, tập quán, lễ hội, kiến trúc nhà ở, tiếng nói và kho tàng văn nghệ dân gian riêng, góp phần làm nên sự thống nhất trong đa dạng của văn hóa Gia Lai. Đây là nền tảng quan trọng để địa phương phát triển các mô hình văn hóa cộng đồng, không gian sinh hoạt truyền thống và du lịch trải nghiệm.

Theo kết quả phân định vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, tỉnh Gia Lai có 198 xã thuộc khu vực I, II, III, cùng 500 thôn làng đặc biệt khó khăn. Dù còn nhiều thách thức, nhưng những vùng đất này cũng chính là nơi lưu giữ trọn vẹn nhất các giá trị văn hóa bản địa, đặc biệt là văn hóa cồng chiêng, nhà rông, lễ hội truyền thống và nghệ thuật dân gian.

Những năm gần đây, đời sống vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Gia Lai có nhiều khởi sắc nhờ sự quan tâm của Trung ương và chính quyền địa phương. Các chủ trương, chính sách phát triển kinh tế xã hội đã tạo điều kiện quan trọng để văn hóa truyền thống được chăm lo đúng mức và đi vào đời sống một cách bền vững.

Hệ thống hạ tầng văn hóa được đầu tư đồng bộ, từ thiết chế văn hóa, nhà rông, nhà sinh hoạt cộng đồng đến các khu thể thao thôn làng. Nhiều đội văn nghệ truyền thống được thành lập và hỗ trợ hoạt động, giúp khơi dậy phong trào văn nghệ cơ sở. Các chương trình giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao được duy trì và mở rộng, tạo môi trường để đồng bào tự hào, gìn giữ và giới thiệu bản sắc dân tộc mình.

Công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể được triển khai bài bản và hiệu quả. Gia Lai đã tổ chức bảo tồn lễ hội truyền thống gắn với phát triển du lịch; mở các lớp truyền dạy di sản cho nghệ nhân trẻ; xây dựng mô hình bảo vệ và phát huy văn hóa dân gian. Nhiều nghệ nhân dân tộc thiểu số được hỗ trợ thực hiện hoạt động truyền dạy trong cộng đồng, góp phần tạo nguồn lực kế thừa cho văn hóa bản địa.

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, tỉnh Gia Lai đã triển khai hàng loạt hoạt động, cụ thể: xây dựng 27 nhà văn hóa thôn; tổ chức 03 lễ hội truyền thống; mở 07 lớp tập huấn văn hóa phi vật thể; thành lập 04 câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa dân gian; hỗ trợ hoạt động cho 99 đội văn nghệ; xây dựng 47 tủ sách cộng đồng và trang bị thiết chế văn hóa cho 67 thôn làng. Đây là những kết quả cho thấy quyết tâm của tỉnh trong việc đưa văn hóa trở thành động lực phát triển.

Sự đồng thuận của đồng bào dân tộc thiểu số cùng sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị đã giúp các chính sách được triển khai kịp thời và hiệu quả. Nhờ vậy, đời sống vật chất và tinh thần của người dân từng bước được nâng lên, bản sắc văn hóa được giữ gìn và lan tỏa, khối đại đoàn kết toàn dân được củng cố vững chắc.

Trong thời gian tới, tỉnh Gia Lai xác định tiếp tục triển khai hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2030, với trọng tâm là bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số. Địa phương sẽ rà soát và lập danh mục những di sản có nguy cơ mai một để có kế hoạch bảo tồn phù hợp; xây dựng đề án phục hồi các lễ hội truyền thống, nghề thủ công, làng văn hóa dân tộc; hỗ trợ nghệ nhân thông qua chính sách đãi ngộ và tạo điều kiện truyền dạy.

Gia Lai cũng chú trọng phát triển du lịch văn hóa gắn với bảo tồn không gian cồng chiêng, kiến trúc nhà rông, làng truyền thống. Du lịch cộng đồng sẽ được xem là hướng đi bền vững, vừa tạo sinh kế cho người dân, vừa lan tỏa giá trị văn hóa đến du khách.

Song song với đó, tỉnh tiếp tục thực hiện các chương trình giảm nghèo, tạo việc làm và nâng cao đời sống người dân vùng dân tộc thiểu số. Khi đời sống ổn định, người dân có điều kiện tham gia sinh hoạt văn hóa, duy trì phong tục đẹp của dân tộc mình và đóng góp vào sự phát triển chung.

Gia Lai cũng xác định gắn phát triển văn hóa với xây dựng nông thôn mới, coi văn hóa là nền tảng của sự phát triển con người và cộng đồng. Mỗi thôn làng, mỗi nghệ nhân, mỗi không gian văn hóa truyền thống được gìn giữ sẽ trở thành nguồn lực quý giá cho hành trình hội nhập và phát triển của tỉnh.

Với hướng đi rõ ràng và sự đồng thuận của cộng đồng, Gia Lai đang từng bước khẳng định vị trí của mình là một vùng đất giàu chiều sâu văn hóa. Những giá trị truyền thống không chỉ được bảo tồn mà còn được nuôi dưỡng để trở thành nguồn lực quan trọng cho phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn mới.