"Biển đời, biển học: Trải nghiệm & suy tư" là tác phẩm của GS.TS. Nguyễn Văn Tuấn. Tập sách được viết dưới dạng hồi ký giáo dục, là những chia sẻ của tác giả Nguyễn Văn Tuấn về hành trình tiếp thu tri thức thông qua công cuộc học hành của mình, hành trình vượt khó từ những ngày tháng gian nan ban đầu cho tới ngày trở thành người gốc Việt đầu tiên được bầu làm Viện sĩ Viện Hàn Lâm Y học Australia (2019). Tại Australia, ông cũng được trao danh hiệu Distinguished Professor (Giáo sư xuất sắc) và Giám đốc Trung tâm Công nghệ Y tế thuộc Đại học Công nghệ Sydney (UTS).

Cùng với những thành công tại Australia, tác giả còn có một hành trình trở về ý nghĩa với nỗ lực cống hiến vì khoa học và y học Việt Nam trong công tác chuyên môn và cố vấn trong nhiều năm qua, ông là Giáo sư Xuất sắc của Đại học Tôn Đức Thắng, Giáo sư Danh dự của Đại học Dược Hà Nội, Giáo sư Thỉnh giảng của Đại học Y Hà Nội và Đại học Đà Nẵng. Đó là một sự nhìn lại và chiêm nghiệm giáo dục đại học và hoạt động khoa học cùng những suy tư về giáo dục đại học ở Việt Nam.

Hành trình học thuật không bao giờ có điểm kết thúc. Chúng ta vẫn luôn bước đi, vẫn học hỏi, không ngừng khám phá, vẫn tiếp tục mơ ước, không ngừng tiến bộ hơn từng ngày. Học và tự học là hành trình chúng ta cần tự bước đi và luôn luôn đặt mình vào tâm thế nỗ lực. Thành công trong học thuật chính là cách chúng ta sử dụng tri thức để tạo ra giá trị, đóng góp cho cộng đồng, và để truyền cảm hứng cho thế hệ sau. Hành trình này một lần nữa được tác giả GS.TS. Nguyễn Văn Tuấn thuật lại qua cuốn sách dày 406 trang, được chia thành 3 phần: Hành trình cá nhân; Tu dưỡng học thuật; Nghĩ về đại học Việt Nam. 

Giáo dục không chỉ là con đường thay đổi cuộc đời cá nhân, mà còn là nền tảng bảo vệ và phát triển quốc gia. GS.TS. Nguyễn Văn Tuấn chia sẻ: "Cuốn sách không phải là một hồi ức theo nghĩa truyền thống mà là những suy nghĩ và khám phá về thế giới học thuật. Ở đó, không chỉ là một hành trình của tôi, mà còn là những suy nghiệm về giáo dục đại học ở Việt Nam. Nhìn lại hành trình cá nhân trong môi trường đại học, tôi thấm thía rằng giáo dục đại học không chỉ là một đặc quyền cá nhân mà còn là một trách nhiệm xã hội. Một hệ thống đại học vững mạnh không chỉ đào tạo ra những chuyên gia lành nghề, mà còn, qua sáng tạo tri thức mới và tự do học thuật, góp phần thúc đẩy sự tiến bộ của cả một quốc gia. Giáo dục không chỉ là nền tảng của tri thức mà còn là nền tảng của đạo đức và trách nhiệm xã hội. Bằng cách chia sẻ những trải nghiệm và phân tích của mình, tôi hy vọng có thể đóng góp vào cuộc đối thoại về vai trò của giáo dục đại học trong việc tạo ra tri thức, thúc đẩy tiến bộ xã hội và khai phá những chân trời mới trong khoa học tại Việt Nam."

Cuốn sách là những tư liệu hữu ích cho sinh viên, giảng viên, nhà nghiên cứu, những người đang nỗ lực trong lãnh vực khoa học và cho các nhà hoạch định chính sách đang xây dựng tương lai cho các trường đại học, có thể hiểu thấu đáo về tầm quan trọng của giáo dục đại học, qua đó, chúng ta khám phá ra mình là ai, chúng ta coi trọng điều gì, và chúng ta có thể đóng góp gì cho thế giới.

"Lược khảo về khoa cử Việt Nam: Từ khởi thủy đến khoa Mậu Ngọ" của tác giả Trần Văn Giáp, do Nguyễn Phúc An khảo chú, là tập sách mang đến cho độc giả cái nhìn về khoa cử thời phong kiến tại Việt Nam và cách tuyển chọn nhân tài phục vụ quốc gia thời xưa.

Sách gồm 15 bài viết tiêu biểu như lịch sử khoa cử, phép thi văn, phép thi võ, cách xếp đặt trong trường thi, các quan trường và thí sinh, quan niệm về khoa cử, mấy bài văn cổ nói về khoa cử… tập sách được trích ở Khai Trí Tiến Đức tập san (Hà Nội năm 1941). Cổ nhân có nói "Nhân tài là nguyên khí của nhà nước, mà khoa cử là thản đồ của học trò". Khoa cử đặt ra cốt để kén chọn nhân tài cho nhà nước. Khoa cử nung đúc cái chí của con người ta cho được cầu tiến. Vào đời xưa, phàm những người muốn tiến thân, đều phải nỗ lực học hành đặng bước vào đường khoa cử, tiến tới ngưỡng cửa quan quyền. Do đó, đối với nước nhà thì khoa cử là phép lựa nhân tài, đối với kẻ sĩ thì là con đường tiến thân vinh hoa, rộng mở.

Xét về lịch sử khoa cử của Việt Nam, nước ta mở khoa thi đầu tiên vào đời nhà Lý, năm Ất Mão, niên hiệu Thái Ninh đời vua Lý Nhân Tông (1075) gọi tên là khoa Minh kinh bác học, đó chính là khởi đầu cho khoa cử ban văn của nước ta, để các đời sau này noi theo mà làm nên một nền khoa cử hùng hậu trải ngót ngàn năm.

Cuốn sách đưa người đọc đến với không khí trường thi ngày xưa, cách mà nước ta đã tổ chức, sắp đặt, định lệ về thi cử cho dân ta thông qua khoa cử từ khởi thủy, cho đến năm 1918 cánh cửa khoa cử mới thực sự khép lại.

Thời ấy, kỳ thi phổ biến là kỳ Thi Hương, tất cả những sĩ tử ở các châu, huyện trong một tỉnh hay nhiều tỉnh cùng thi ở một tỉnh lị nào đó để kén chọn lấy người học giỏi, rồi lại cùng thi ở kinh đô với những người học giỏi ở các tỉnh khác. Người trúng tuyển thi Hương thường gọi theo thời là cống tử, cử nhân. Nước ta có đủ cả kỳ thi văn và thi võ. 

Chia sẻ về góc nhìn khoa cử thời xưa, nhà nghiên cứu Nguyễn Phúc An cho hay: "Theo biến động của lịch sử và thời cuộc, đầu thế kỷ 20, nước ta hoàn toàn rơi vào tay thực dân Pháp, thể chế hành chánh, chính trị, quân sự, xã hội hết thảy đều như bị lật tung lên để cơ cấu lại. Thiết chế quân chủ bị phá vỡ, những gì thuộc về quá khứ lỗi thời dần bị thay thế. Trong một thời đại mọi thứ đều phải cải cách, cải lương, thì khoa cử với nội hàm thuộc về cơ chế cũ cũng không ngoại lệ, nó đã bị hủy bỏ để thay thế bằng một nền học mới (tân học). Về sau, chữ Quốc ngữ thay thế chữ Hán, chữ Nôm. Thế hệ sau biết chữ Hán càng ít dần, hiếm hoi, xa lạ với chữ viết của cha ông ta từng sử dụng hàng ngàn năm. Những tư liệu Hán Văn, chữ Nôm xưa giờ ít người đọc và hiểu được. Dần dà, những văn hóa, văn hiến Việt Nam dần bị rơi vào tình thế đứt gãy tư liệu lịch sử, dễ rơi vào lãng quên… khi thể chế cũ sụp đổ".

Mỗi thời đại luôn gắn liền với lịch sử và văn hóa của đất nước, lịch sử của nước ta là dựng nước và bảo vệ đất nước khỏi ngoại xâm trường kỳ nên khó tránh khỏi những mất mát về tư liệu và những thay đổi. Điều quan trọng nhất là mỗi người dân luôn giữ lấy cái tinh thần vững chãi của dân tộc, yêu chuộng hòa bình, được sống trong một đất nước độc lập tự do, luôn trân trọng những giá trị cha ông ta đã truyền lại cho chúng ta. 

Ở thời đại nào cũng thế, con người học tập và rèn giũa đạo đức để cùng chung tay nâng cao chất lượng xã hội, còn khoa cử là để tìm ra hiền tài phục vụ cho đất nước, đưa quốc gia phát triển đi lên thật nhanh và vững chãi. Ngày nay, nền giáo dục hiện đại ở trong một tâm thế mới, "khoa cử" có thể hiểu rộng ra là con người tham gia những chương trình học và học nâng cao để tự trang bị nâng cấp kiến thức không chỉ phục vụ trong công việc Nhà nước mà còn đáp ứng nhiều lĩnh vực khác nhau trong xã hội hiện đại.