Bảo tàng tỉnh thành lập tại Quyết định số 2267/QĐ-UBND ngày 14/11/2006 của UBND tỉnh Bắc Kạn, có chức năng “Giáo dục truyền thống, bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị di sản lịch sử, văn hoá, thiên nhiên tỉnh Bắc Kạn thông qua các hoạt động nghiên cứu khoa học, sưu tầm, kiểm kê, bảo quản, trưng bày, giáo dục và truyền thông; thực hiện công tác nghiệp vụ kiểm kê, lập hồ sơ khoa học di tích, cắm mốc chỉ giới các khu vực bảo vệ di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh”. Trụ sở Bảo tàng ban đầu đặt tại Nhà Văn hóa tỉnh, đến đầu năm 2021 chuyển đến địa điểm số 317, đường Võ Nguyên Giáp, phường Đức Xuân, thành phố Bắc Kạn (trụ sở cũ của Thư viện tỉnh).

Từ năm 2016 đến nay, Bảo tàng tỉnh đã sưu tầm được 779 hiện vật liên quan đến lịch sử tự nhiên, xã hội của tỉnh Bắc Kạn, đưa tổng số hiện vật đang lưu giữ lên hơn 3.570 hiện vật. Trong giai đoạn 2007 - 2020, Bảo tàng có phòng trưng bày thường xuyên với diện tích 150m², trưng bày 200 tài liệu, hiện vật theo các thời kỳ tiền sử và lịch sử phong kiến, lịch sử cách mạng, kháng chiến, giai đoạn tái lập tỉnh đến nay và trưng bày giới thiệu một số hiện vật dân tộc học. Lượng khách tham quan Bảo tàng mỗi năm trung bình 200 lượt người. Hằng năm, Bảo tàng tổ chức trưng bày lưu động nhân dịp kỷ niệm các ngày lễ lớn như Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9; Ngày sinh nhật Bác (19/5); Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11), Tuần Văn hóa - Du lịch Bắc Kạn (năm 2022 và 2023) thu hút trên 10.000 lượt người xem. Riêng 9 tháng đầu năm 2023, Bảo tàng tỉnh đã tổ chức 2 cuộc trưng bày lưu động, chuyên đề, thu hút 1.600 lượt người xem.

Từ năm 2019, Bảo tàng tỉnh đã tạo lập và duy trì trang facebook của Bảo tàng nhằm thông tin, giới thiệu hoạt động của Bảo tàng đến với công chúng thông qua mạng xã hội. Tuy nhiên, có thể nhận thấy, số lượng khách đến với Bảo tàng tỉnh thời gian qua khá khiêm tốn. Nguyên nhân chính là do trụ sở mới của Bảo tàng không gian quá chật hẹp nên Bảo tàng đã không còn duy trì phòng trưng bày thường xuyên và giờ chỉ đón tiếp khi khách có nhu cầu tìm hiểu, nghiên cứu.

Giám đốc Bảo tàng tỉnh Nông Khánh Hoàn cho biết, Bảo tàng tỉnh Bắc Kạn là đơn vị thành lập muộn nhất trong hệ thống Bảo tàng cấp tỉnh ở Việt Nam, sự đi sau này không chỉ đơn thuần về mặt thời gian mà còn thể hiện cả ở nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, trang thiết bị đặc biệt là nguồn lực đầu tư cho lĩnh vực sưu tầm, bảo quản hiện vật, do đó không thể cạnh tranh được với các Bảo tàng lịch sử quốc gia Việt Nam, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, Bảo tàng Quân khu I trong việc sưu tầm hiện vật lịch sử cách mạng và kháng chiến ngay trên địa bàn tỉnh.

Bên cạnh đó, cơ sở vật chất của Bảo tàng tỉnh chưa đáp ứng được yêu cầu hoạt động của thiết chế Bảo tàng; thiếu nguồn nhân lực có trình độ cao, được đào tạo chuyên sâu về bảo quản tài liệu, hiện vật; trang thiết bị phục vụ hoạt động bảo quản tài liệu, hiện vật còn thiếu thốn; hoạt động trưng bày, triển lãm lưu động còn manh mún, rời rạc, chưa tạo sức hấp dẫn đưa công chúng đến gần hơn với hoạt động Bảo tàng.

Ngoài ra, muốn gắn kết với các các doanh nghiệp du lịch trong việc thu hút khách đến tham quan để quảng bá hiện vật thì Bảo tàng phải có sản phẩm du lịch để phục vụ du khách, cụ thể là hệ thống trưng bày của Bảo tàng, đến nay vẫn chưa hình thành được phòng trưng bày thường xuyên đúng nghĩa của thiết chế Bảo tàng; chưa có hệ thống thuyết minh hiện đại đi kèm để du khách hiểu thêm về câu chuyện xung quanh hiện vật, giá trị của hiện vật.

Trước mắt, để giải bài toán về địa điểm đặt Bảo tàng, ngày 10/8/2023, UBND tỉnh đã có Quyết định 1443/QĐ-UBND về việc điều chuyển cơ sở nhà, đất Trung tâm Giáo dục trẻ em khuyết tật tỉnh (cơ sở 2) thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo cho Bảo tàng tỉnh quản lý, sử dụng. Để từng bước đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị đáp ứng nhu cầu hoạt động của thiết chế bảo tàng, tỉnh kiến nghị, đề xuất Quốc hội, Chính phủ và các bộ, ngành quan tâm đầu tư, xây dựng công trình Nhà bảo tàng cấp tỉnh phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của từng địa phương.

“Tiếp đến, các hoạt động của Bảo tàng cần phải đổi mới, đa dạng phong phú về hình thức và nội dung tổ chức các hoạt động dịch vụ, hoạt động trải nghiệm, hoạt động trưng bày hướng tới chủ thể là du khách. Công tác tuyên truyền, quảng bá các hoạt động của Bảo tàng cần phù hợp với xu thế mới của thời đại để làm sao biến Bảo tàng trở thành điểm đến, điểm dừng chân quen thuộc của khách tham quan, là địa chỉ quan trọng trong hệ thống tour, tuyến du lịch của tỉnh” - Giám đốc Bảo tàng tỉnh Nông Khánh Hoàn bày tỏ.

Để trở thành điểm du lịch hấp dẫn, thu hút được khách tham quan vừa là yêu cầu, vừa là thách thức không nhỏ trong giai đoạn hiện nay. Hy vọng bằng sự quyết tâm, sự thay đổi mạnh mẽ trong thời gian tới, Bảo tàng tỉnh sẽ là địa chỉ tin cậy đáp ứng tốt nhu cầu nghiên cứu, học tập, tham quan hưởng thụ của người dân và là điểm đến hấp dẫn của du khách khi đến với Bắc Kạn./.