Du lịch tín ngưỡng (du lịch tâm linh) là loại hình du lịch văn hóa, lấy yếu tố văn hóa tâm linh và nhu cầu thỏa mãn đời sống tinh thần của con người làm cơ sở và mục tiêu. Nó tập trung khai thác giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể gắn với tín ngưỡng, tôn giáo, đức tin, niềm tin tâm linh, nghi lễ, lễ hội... nhằm mang lại trải nghiệm thiêng liêng nâng cao đời sống tinh thần cho du khách.

Các hoạt động bao gồm hành hương đến các cơ sở thờ tự, thánh địa, tham gia lễ hội tôn giáo, tìm hiểu tôn giáo với các nghi lễ đặc trưng, kết hợp du lịch tham quan, nghỉ dưỡng, hoạt động này không chỉ đáp ứng nhu cầu tâm linh mà còn là cửa ngõ để giới thiệu, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc đặc sắc gắn với tôn giáo, tín ngưỡng đó.

Văn hóa dân tộc là nền tảng tinh thần đa dạng, độc đáo của các cộng đồng dân tộc, bao gồm phong tục, tập quán, tín ngưỡng, nghệ thuật kiến trúc, lễ hội truyền thống... kết tinh từ lịch sử lâu đời. Việc kết nối du lịch tín ngưỡng với văn hóa dân tộc không chỉ tạo ra các sản phẩm du lịch đặc trưng mang đậm bản sắc địa phương mà còn góp phần giữ gìn và quảng bá các giá trị văn hóa quý báu.

An Giang là tỉnh đa dân tộc với 4 dân tộc chính là Kinh, Khmer, Chăm và Hoa, đa dạng về tôn giáo với 11 tôn giáo lớn, có gần 1,6 triệu tín đồ (~ 82% dân số) với hàng nghìn cơ sở thờ tự lớn nhỏ, hàng trăm ngôi chùa nổi tiếng.

Tỉnh An Giang sau sáp nhập hiện có 152 di tích đã được xếp hạng, trong đó có: 03 di tích quốc gia đặc biệt, 50 di tích quốc gia và 99 di tích cấp tỉnh, với đầy đủ các loại hình di tích: Di tích lịch sử, di tích kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ và danh lam thắng cảnh. Bên cạnh đó, An Giang còn được biết đến với các Khu du lịch nổi tiếng như Núi Sam, Núi Cấm, Cù Lao Giêng, Trà Sư, Phú Quốc,...cùng các ngôi nhà cổ, nhiều công trình kiến trúc đặc sắc là các nhà thờ của Thiên Chúa giáo và những Thánh đường Hồi giáo mang đậm dấu ấn văn hóa dân tộc.

Các hoạt động du lịch tâm linh - tín ngưỡng đa dạng bao gồm: Du lịch tâm linh gắn với tôn giáo và đức tin trong đó Phật giáo có số lượng lớn nhất cùng tồn tại với các tôn giáo khác như Thiên Chúa giáo, Cao Đài, Hòa Hảo... Mục đích chính của du khách là tham gia hoạt động hành hương và lễ bái tại các cơ sở thờ tự, đền chùa như: Chùa Tây An, chùa Hang - Phước Điền Tự (phường Vĩnh Tế), chùa Phật Lớn (xã Núi Cấm),...

Bên cạnh đó du khách cũng tham quan, nghiên cứu kiến trúc nghệ thuật và đời sống tín ngưỡng của các dân tộc như cụm nhà thờ Cù Lao Giêng, tu viện Phanxicô, tu viện Chúa Quan Phòng (xã Cù Lao Giêng) hay thánh đường Hồi giáo Mubarak (xã Châu Phong), chùa Xvayton (xã Tri Tôn),... đều là công trình kiến trúc nổi bậc và đặc sắc; Tiếp đến, nếu du khách đi du lịch vào những thời điểm các địa phương tổ chức các lễ hội tín ngưỡng, tôn giáo đặc sắc như Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam (phường Vĩnh Tế), lễ hội của Phật giáo Hòa Hảo (xã Phú Tân), lễ hội Ok Om Bok (xã Gò Quao) của dân tộc Khmer...thì chắc chắn rằng du khách có thể đắm mình vào những lễ hội ấy như những cư dân bản địa thực thụ.

Du lịch tâm linh ở An Giang gắn với tín ngưỡng thờ cúng, tri ân những vị anh hùng dân tộc, những vị tiền bối có công với nước, dân tộc như tín ngưỡng thờ anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực với Lễ tưởng niệm ngày mất của ông được tổ chức long trọng và trang nghiêm tại phường Rạch Giá thu hút hàng triệu lượt khách đến tham quan lễ bái đã trở thành địa điểm du lịch nổi tiếng không chỉ riêng An Giang mà còn cả khu vực. Năm 2024, tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ Núi Sam và lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam (phường Vĩnh Tế) đã được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể đại diện của nhân loại.

Du lịch tâm linh ở An Giang còn gắn với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tri ân những dòng tộc, gia đình đã có công khai phá đất đai tạo nên cuộc sống ấm no cho con cháu như lễ giỗ Ba quan Thượng đẳng diễn ở Phủ thờ Nguyễn Tộc, lễ giỗ Thủy tổ họ Dương diễn ra ở phủ thờ Họ Dương (xã Cù Lao Giêng). Ngoài ra, trải dài khắp địa bàn tỉnh An Giang còn có hệ thống lễ hội Kỳ yên ở các đình làng hàng năm đều quy tụ đông đảo nhân dân và khách du lịch tâm linh đến tham quan lễ bái như Lễ hội Kỳ yên đình Thoại Ngọc Hầu (xã Thoại Sơn), đình Bình Mỹ, Bình Thủy (xã Bình Mỹ),...

Trong thời gian qua, về lượng khách, du lịch tâm linh ở An Giang phát triển tích cực với hàng triệu lượt khách mỗi năm và đóng góp không nhỏ vào phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, các vấn đề tồn tại gồm: Thời gian lưu trú ngắn, khách chủ yếu đến hành hương, lễ bái trong ngày, dịch vụ phụ trợ chưa đáp ứng nhu cầu của du khách; Các dịch vụ đa phần bình dân, thiếu dịch vụ cao cấp và chuyên nghiệp, khách ít chi tiêu; Môi trường xã hội và văn hóa ở các điểm du lịch tín ngưỡng có nơi chưa thật sự văn minh, còn hiện tượng chèo kéo khách,...; Hạ tầng và dịch vụ thiếu đồng bộ, chưa khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa dân tộc đặc sắc đi kèm; Phần "Hội" trong các lễ hội tín ngưỡng đôi lúc còn hình thức, thiếu hoạt động giải trí, văn hóa bổ trợ để giữ chân khách.

Qua đó, để phát triển bền vững và khai thác hiệu quả du lịch tín ngưỡng gắn với văn hóa dân tộc, trong thời gian tới địa phương sẽ đồng bộ triển khai một số giải pháp sau: Ban hành quy định về bảo vệ trật tự, an toàn, kiểm soát giá cả dịch vụ, quản lý chặt chẽ các hoạt động mê tín dị đoan; Kiểm tra, thanh tra các dịch vụ để nâng cao chất lượng, chuyên nghiệp hóa ngành dịch vụ du lịch tâm linh; Xử lý nghiêm các hành vi gây ô nhiễm môi trường, xây dựng không gian thờ tự, lễ hội văn minh, lịch sự.

Khôi phục và phát triển các lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc dân tộc, tăng tính nhân văn, tính linh thiêng; Biên soạn tài liệu, truyền thông đa ngôn ngữ giới thiệu lịch sử, ý nghĩa tín ngưỡng, văn hóa các dân tộc; Tổ chức các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, trò chơi dân gian trong lễ hội để tăng phần "Hội", thu hút khách tham gia, tăng thời gian lưu lại; Phát triển các sản phẩm du lịch tâm linh đa dạng: hành hương, trải nghiệm nghi lễ, triển khai các dịch vụ phù hợp với xu hướng thời đại (yoga, thiền…) tại các điểm tâm linh đặc sắc; Kết hợp du lịch sinh thái, ẩm thực, tham quan di tích lịch sử - văn hóa dân tộc tạo nên tuyến, tour du lịch văn hóa tâm linh toàn diện; Chú trọng phát triển du lịch tín ngưỡng của các dân tộc thiểu số (Khmer, Chăm, Hoa) với các đặc sản văn hóa riêng biệt.

Bên cạnh đó, đào tạo bài bản đội ngũ nhân viên phục vụ du lịch tâm linh có chuyên môn, kỹ năng ngôn ngữ để hướng dẫn, thuyết minh. Nâng cao nhận thức, kinh nghiệm về du lịch tâm linh cho dân cư trong việc phát triển du lịch cộng đồng gắn với điểm du lịch tâm linh. Tạo điều kiện và định hướng hoạt động cho các chức sắc tôn giáo, các tín đồ, tăng ni, phật tử trong việc tổ chức hoạt động du lịch tại các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo; Cải thiện hạ tầng kỹ thuật giao thông, nâng cao chất lượng phòng nghỉ, nhà hàng, dịch vụ đi kèm. Đầu tư vào cơ sở vật chất tại các điểm du lịch tâm linh, giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển không gian các khu, điểm du lịch tâm linh.

Đặc biệt, ứng dụng công nghệ thông tin để quảng bá sản phẩm, điểm đến du lịch tín ngưỡng, văn hóa dân tộc ở An Giang tới trong nước và quốc tế; Hợp tác liên kết vùng, kết nối các sản phẩm du lịch tâm linh, văn hóa dân tộc tạo thành chuỗi trải nghiệm hấp dẫn; Khuyến khích doanh nghiệp, chuyên gia tư vấn đổi mới sáng tạo sản phẩm, nâng cao hiệu quả khai thác.

An Giang, vùng đất đa dân tộc, đa tôn giáo với nền văn hóa tín ngưỡng đặc sắc. Du lịch tín ngưỡng gắn với văn hóa dân tộc tại địa phương là lĩnh vực nhiều tiềm năng nhưng chưa được khai thác triệt để. Việc kết nối chặt chẽ du lịch tín ngưỡng với các giá trị văn hóa dân tộc không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa đặc trưng của các cộng đồng dân tộc.