Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam Phạm Văn Thủy cho biết, Chương trình mục tiêu quốc gia Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi là chủ trương quan trọng của Đảng và Nhà nước nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển, cải thiện đời sống và tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số. Bên cạnh đầu tư hạ tầng, y tế, giáo dục, chương trình nhấn mạnh việc phát triển những mô hình kinh tế dựa trên lợi thế bản địa. 

Trong đó, du lịch cộng đồng được xem là hướng đi phù hợp vì tạo sinh kế tại chỗ đồng thời khuyến khích người dân gìn giữ văn hóa, bảo vệ rừng, giữ đất và không gian bản làng - những giá trị cốt lõi làm nên bản sắc văn hóa.

Thực hiện chủ trương này, thời gian qua Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam đã phối hợp chặt chẽ với các địa phương, trong đó có Quảng Trị, để khảo sát tiềm năng, triển khai các lớp tập huấn, đào tạo kỹ năng, hỗ trợ kết nối doanh nghiệp và từng bước ứng dụng chuyển đổi số trong quảng bá điểm đến. Những hoạt động này hướng đến mục tiêu giúp cộng đồng dân tộc thiểu số có đủ năng lực tham gia vào chuỗi giá trị du lịch một cách chủ động và bền vững.

Phó Cục trưởng Phạm Văn Thủy cho rằng, Quảng Trị là địa phương sở hữu nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch cộng đồng. Khu vực miền núi Trường Sơn tại Hướng Hóa và Đakrông có hệ sinh thái phong phú, cảnh quan đồi núi xen kẽ suối, thác và rừng nguyên sinh - những yếu tố đặc biệt phù hợp cho các sản phẩm du lịch sinh thái và trải nghiệm ngoài trời. 

Đồng thời, cộng đồng Vân Kiều - Pa Cô nơi đây có nền văn hóa đặc sắc với cồng chiêng, khèn bè, lễ hội, thủ công truyền thống, ẩm thực bản địa cùng nhiều câu chuyện lịch sử gắn với đường Hồ Chí Minh huyền thoại. Đây chính là tài nguyên quý để hình thành các sản phẩm du lịch cộng đồng nguyên bản, khác biệt và giàu chiều sâu văn hóa - điều mà du khách hiện đại ngày càng tìm kiếm.

Phó Cục trưởng Phạm Văn Thủy cũng chỉ ra một số thách thức như các sản phẩm hiện có còn manh mún, thiếu liên kết; hạ tầng tại bản làng còn hạn chế; dịch vụ lưu trú cộng đồng chưa đồng đều; hoạt động quảng bá chưa mạnh; kỹ năng giao tiếp, phục vụ, làm du lịch của người dân vẫn cần được nâng cao. Việc nhận diện thẳng thắn những vấn đề này là cơ sở quan trọng để định hướng giải pháp phù hợp trong giai đoạn tới.

Với tiềm năng tự nhiên và văn hóa sẵn có, Quảng Trị hoàn toàn có thể phát triển các sản phẩm đặc thù như lưu trú cộng đồng tại bản Vân Kiều - Pa Cô, trải nghiệm cồng chiêng, học nghề thủ công, trekking rừng Trường Sơn, khám phá suối - thác - rừng, thưởng thức ẩm thực bản địa và kết nối cùng du lịch lịch sử trên tuyến đường Hồ Chí Minh nhánh Tây. Nếu được xây dựng bài bản và gắn kết với doanh nghiệp lữ hành, các sản phẩm này sẽ tạo nên mạng lưới du lịch cộng đồng mang dấu ấn riêng của miền núi phía Tây Quảng Trị.

"Sự phối hợp bền chặt giữa chính quyền - cộng đồng - doanh nghiệp - chuyên gia là điều kiện tiên quyết. Chính quyền định hướng chính sách; cộng đồng giữ vai trò trung tâm trong bảo tồn và tạo trải nghiệm; doanh nghiệp đưa sản phẩm ra thị trường; chuyên gia hỗ trợ về kỹ thuật và đào tạo. Khi bốn yếu tố này gắn kết đồng bộ, du lịch cộng đồng Quảng Trị sẽ phát triển bền vững và mang lại sinh kế ổn định cho người dân", Phó Cục trưởng Phạm Văn Thủy nhấn mạnh.

Phó Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Quảng Trị Hồ Văn Hoan cho biết, Quảng Trị là tỉnh giàu tiềm năng du lịch với bề dày lịch sử và văn hóa đặc sắc. Tuy nhiên, ngành du lịch vẫn đối mặt với nhiều thách thức như tính thời vụ, nhân lực hạn chế và hiệu quả khai thác tài nguyên chưa cao. Để khắc phục, tỉnh ưu tiên phát triển các sản phẩm mới, đặc biệt là du lịch cộng đồng tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi - hướng đi chiến lược nhằm khai thác tài nguyên bản địa và tạo sinh kế bền vững.

Niềm tin vào mô hình này dựa trên ba lợi thế lớn. 

Thứ nhất, Quảng Trị đang có điều kiện thuận lợi về chủ trương, khi các chính sách mới xác định rõ nhiệm vụ phát triển du lịch cộng đồng gắn với bản làng dân tộc thiểu số và tạo việc làm cho người dân. 

Thứ hai, vùng miền núi sở hữu tài nguyên thiên nhiên phong phú như rừng nguyên sinh, thác nước, suối nước nóng Bang và Klu, cùng hệ thống giao thông - cửa khẩu - cảng biển thuận lợi cho kết nối du lịch. 

Thứ ba, tỉnh có tài nguyên văn hóa độc đáo với cộng đồng Bru - Vân Kiều, Tà Ôi, Chứt… và hơn 700 di tích lịch sử cách mạng.

Giai đoạn 2021-2025, du lịch cộng đồng đã có bước phát triển rõ rệt với nhiều mô hình tiêu biểu như tour khám phá văn hóa Vân Kiều ở bản Còi Đá, Cây Sung; trải nghiệm người Rục; trekking Khe Nước Trong, Cổng Trời, Pa Thiên; cùng các hoạt động lễ hội truyền thống thu hút du khách. Công tác đào tạo, nâng cao kỹ năng cho bà con cũng được triển khai hiệu quả.

Tuy vậy, ngành vẫn gặp khó khăn về hạ tầng, chất lượng dịch vụ, liên kết và chuyển đổi số. Để phát triển bền vững, tỉnh đề xuất các nhóm giải pháp: hoàn thiện chính sách; đầu tư hạ tầng xanh; tăng cường truyền thông - chuyển đổi số; và phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là nghệ nhân và già làng. Với sự đồng lòng của các cấp và cộng đồng, du lịch miền núi Quảng Trị được kỳ vọng sẽ bứt phá trong thời gian tới.

Chia sẻ về khai thác các giá trị văn hóa dân tộc trong phát triển du lịch cộng đồng, cần bảo tồn nguyên gốc, phát huy giá trị của di sản văn hóa với khai thác du lịch theo hướng bền vững, TS. Triệu Thị Nhất, Giảng viên Khoa Quản trị du lịch và Ngôn ngữ quốc tế, trường Đại học Văn hóa Hà Nội cho biết, việc định hướng đúng đắn, gắn bảo tồn với sinh kế cộng đồng, sản vật nông nghiệp địa phương và trải nghiệm du lịch cùng câu chuyện mang thông điệp truyền tải rõ ràng sẽ giúp giá trị văn hóa dân tộc phát triển và duy trì.

Ông Đào Duy Minh, Giám đốc Dự án chuyển đổi số du lịch, Công ty Cổ phần Công nghệ và Truyền thông VTC Netviet cho rằng, để quảng bá định vị thương hiệu du lịch cộng đồng trên nền tảng số hiệu quả cần xác định và truyền tải giá trị cốt lõi, độc đáo và chân thực của điểm đến du lịch cộng đồng trên môi trường trực tuyến. Ông Đào Duy Minh cũng đồng thời giới thiệu mô hình 6C quảng bá thương hiệu du lịch cộng đồng gồm Chân thực - Câu chuyện - Cộng đồng - Chuyển đổi số - Chiêu thị - Chính quyền.

Ông Nguyễn Văn Cường, Giám đốc giải pháp du lịch số, Tập đoàn Công nghệ Vietsens đã giới thiệu về nền tảng hỗ trợ công tác quản trị và kinh doanh du lịch, trên đó tích hợp các dữ liệu về điểm đến, cơ sở lưu trú, sản phẩm du lịch, thị trường khách, năng lực phục vụ, chỉ số an toàn - vệ sinh, cùng phản hồi của du khách được thu thập và phân tích theo thời gian thực, giúp nâng cao hiệu quả ra quyết định.

Đối với doanh nghiệp, nền tảng đóng vai trò là công cụ hỗ trợ kinh doanh toàn diện: từ quảng bá - truyền thông, quản lý đặt dịch vụ, thanh toán trực tuyến, kết nối cung cầu cho đến đo lường hiệu quả hoạt động. Nền tảng cũng thúc đẩy chuyển đổi số tại cơ sở, giúp các đơn vị nhỏ, đặc biệt là cộng đồng địa phương - tiếp cận thị trường rộng hơn thông qua các công cụ số hóa nội dung, giới thiệu sản phẩm và kết nối với hệ thống lữ hành.

Với định hướng phát triển du lịch bền vững và thông minh, nền tảng không chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam mà còn tạo môi trường minh bạch, hiệu quả và đồng bộ cho cả quản lý và kinh doanh.

Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam Phạm Văn Thủy nhấn mạnh, du lịch cộng đồng phải đặt người dân ở vị trí trung tâm. Người dân vừa là chủ thể gìn giữ bản sắc văn hóa, vừa là người trực tiếp tham gia tạo ra trải nghiệm cho du khách. Việc phát triển du lịch gắn với văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số, tạo kế sinh nhai cho người dân cần được triển khai một cách bài bản, có tổ chức.

Trên cơ sở đó, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam đề xuất 6 định hướng chính: 

Thứ nhất, cần xây dựng mô hình điểm du lịch cộng đồng tại một số bản Vân Kiều – Pa Cô có điều kiện thuận lợi về cảnh quan, văn hóa và sự đồng thuận của cộng đồng. Mô hình điểm sẽ là điển hình để nhân rộng, đảm bảo tính chuẩn mực, bền vững và phù hợp với thị trường.

Thứ hai, tỉnh cần chú trọng chuẩn hóa chất lượng dịch vụ. Các sản phẩm du lịch cộng đồng phải bảo đảm an toàn, vệ sinh, thân thiện và giữ được sự nguyên bản. Việc đào tạo cho bà con về kỹ năng đón tiếp, vận hành homestay, nấu ăn, thuyết minh, xử lý tình huống, bảo vệ môi trường… cần được triển khai thường xuyên và bài bản.

Thứ ba, cần phát triển các tuyến du lịch sinh thái – văn hóa kết hợp, khai thác lợi thế của Trường Sơn và hệ thống bản làng Vân Kiều – Pa Cô. Các tuyến trekking, khám phá rừng, tham quan thác – suối, kết hợp trải nghiệm văn hóa bản địa sẽ tạo ra sản phẩm đặc sắc, phù hợp với du khách trẻ và thị trường khách quốc tế.

Thứ tư, tăng cường liên kết với doanh nghiệp lữ hành khu vực miền Trung – Tây Nguyên để hình thành các tour tuyến ổn định. Sự hợp tác giữa doanh nghiệp – chính quyền – cộng đồng là yếu tố quyết định để đảm bảo khả năng khai thác bền vững.

Thứ năm, đẩy mạnh truyền thông và chuyển đổi số. Tỉnh cần hỗ trợ cộng đồng xây dựng hình ảnh bản làng, sản phẩm và câu chuyện văn hóa trên các nền tảng trực tuyến; hướng dẫn bà con kỹ năng quay – chụp – biên tập; phát triển fanpage hoặc kênh truyền thông riêng; tạo nội dung quảng bá bằng tiếng Việt và tiếng Anh. Truyền thông số sẽ giúp sản phẩm tiếp cận thị trường rộng hơn mà không phụ thuộc vào nguồn lực lớn.

Thứ sáu, cần quan tâm đến bảo tồn văn hóa và môi trường. Du lịch cộng đồng phải dựa trên nguyên tắc "bảo tồn để phát triển – phát triển để bảo tồn", tránh thương mại hóa quá mức, giữ được nét nguyên bản của văn hóa Vân Kiều – Pa Cô và bảo vệ hệ sinh thái Trường Sơn.

Ông Phạm Xuân Thủy khẳng định. Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam cam kết sẽ đồng hành cùng tỉnh Quảng Trị trong các hoạt động đào tạo, xây dựng mô hình điểm, hỗ trợ xúc tiến – truyền thông, kết nối doanh nghiệp và đề xuất nguồn lực từ Chương trình Mục tiêu quốc gia. Chúng tôi mong muốn cùng tỉnh tạo ra những sản phẩm du lịch cộng đồng đặc sắc, mang dấu ấn riêng của người Vân Kiều – Pa Cô, góp phần nâng cao đời sống bà con và đóng góp vào phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh.