Thứ nhì Phố Hiến

Phố Hiến xưa là một thương cảng - đô thị phồn hoa, trải dài theo tả ngạn sông Hồng, nơi hội tụ cư dân và thương nhân đến từ nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ.

Sự hưng thịnh của Phố Hiến từng được ví như “tiểu Tràng An”, để rồi lưu truyền câu ca: “Thứ nhất Kinh Kỳ, thứ nhì Phố Hiến”. Không chỉ là trung tâm giao thương, Phố Hiến còn là không gian giao thoa văn hóa Đông - Tây, in đậm dấu ấn trong lịch sử phát triển đô thị Việt Nam.

Hiện nay, Khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến gồm 17 di tích có giá trị tiêu biểu về văn hóa, lịch sử, kiến trúc, điêu khắc và mỹ thuật, phân bố trên địa bàn các phường Hiến Nam, Lam Sơn, Quang Trung, Hồng Châu, Lê Lợi và xã Hồng Nam (TP Hưng Yên cũ).

Đây là quần thể các công trình kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu, mang những dấu ấn riêng, thể hiện giá trị độc đáo trong hệ thống đô thị cổ Việt Nam.

17 di tích trong quần thể gồm: Văn miếu Xích Đằng; đền Mây; đền Kim Đằng; chùa Chuông; đình An Vũ; đền Nam Hòa; đền Trần; đền Mẫu; chùa Phố (Bắc Hòa Nhân dân tự); đền Thiên Hậu; Võ Miếu; đền Bà Chúa Kho; đền Cửu Thiên Huyền Nữ; Đông Đô Quảng Hội - Thiên Hậu Cung; đình - chùa Hiến; chùa Nễ Châu (Thụy Ứng Tự); đền Trạ (đền Nam Hải Đại Vương).

Mỗi di tích mang trong mình một câu chuyện lịch sử, tín ngưỡng riêng, đồng thời là minh chứng sinh động cho sự kết tinh và giao thoa giữa kiến trúc thuần Việt, kiến trúc Trung Hoa và kiến trúc theo phong cách phương Tây.

Song hành với hệ thống di tích, lễ hội văn hóa dân gian Phố Hiến được tổ chức hằng năm từ ngày 29.2 đến 2.3 là hoạt động có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Lễ hội không chỉ góp phần gìn giữ các giá trị lịch sử, văn hóa của Quần thể Khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến mà còn tạo không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.

Thông qua lễ hội, du khách và nhân dân có cơ hội tìm hiểu sâu hơn về những giá trị tinh thần, lịch sử của mảnh đất Phố Hiến, đồng thời thưởng thức sự tinh tế, phong phú của các loại hình nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam nói chung và vùng Đồng bằng sông Hồng nói riêng.

Phần lễ của lễ hội được tổ chức trang nghiêm với các nghi thức truyền thống như lễ dâng hương, lễ khai mạc, tế lễ, rước kiệu, múa rồng… nhằm khôi phục và tôn vinh các giá trị sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng lâu đời.

Trong khi đó, phần hội diễn ra sôi nổi, náo nhiệt với nhiều trò chơi dân gian quen thuộc như kéo co, nhảy bao bố, bịt mắt đập niêu, múa rối nước… Những hoạt động này được tái hiện sinh động, góp phần giúp du khách hình dung rõ nét hơn về cảnh “trên bến dưới thuyền” tấp nập của thương cảng Phố Hiến xưa.

Khai thác hiệu quả tiềm năng di sản

Nhận thức rõ giá trị và vai trò của Khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến trong đời sống văn hóa - xã hội, công tác bảo tồn, tu bổ và phát huy di sản luôn được tỉnh Hưng Yên quan tâm, chú trọng.

Ngày 18.12.2023, UBND tỉnh Hưng Yên đã ban hành Quyết định số 2718/QĐ-UBND phê duyệt Dự án tu bổ, tôn tạo quần thể di tích lịch sử và kiến trúc quốc gia đặc biệt Phố Hiến.

Dự án nhằm chống xuống cấp, tu bổ và tôn tạo các kiến trúc gốc có giá trị lịch sử, kiến trúc nghệ thuật đã được xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt; qua đó góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, văn hóa vùng đất Phố Hiến, đồng thời nâng cao đời sống văn hóa, vật chất và tinh thần cho người dân địa phương cũng như du khách đến tham quan, chiêm bái.

Tổng mức đầu tư của dự án là 120 tỷ đồng, thực hiện trong giai đoạn 2023 - 2025. Quy mô đầu tư tập trung vào các công trình thuộc các khu di tích trọng điểm như: đền Trần, đền Mẫu, Văn miếu Xích Đằng, đền Mây, đình An Vũ, đình - chùa Hiến.

Bên cạnh bảo tồn kiến trúc, tỉnh Hưng Yên còn chú trọng gìn giữ và phát huy giá trị di sản tư liệu gắn với Phố Hiến. Bà Nguyễn Thị Thu Hường, Giám đốc Ban Quản lý di tích tỉnh Hưng Yên cho biết, tỉnh đã hoàn thiện hồ sơ khoa học di sản tư liệu “Hệ thống bia đá Phố Hiến, Hưng Yên” trình UNESCO xem xét ghi danh vào Danh mục Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Hồ sơ đã được xét duyệt sơ tuyển và đủ điều kiện để đưa ra họp, xem xét chính thức vào năm 2026.

Trong năm 2024, đoàn chuyên gia Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới của UNESCO đến từ Đan Mạch và Mỹ đã tiến hành khảo sát, tư vấn hồ sơ đề cử.

Các chuyên gia khuyến nghị tăng cường các biện pháp bảo tồn và phát huy hệ thống văn bia, trong đó có việc di dời một số bia đá hiện đặt ngoài trời, xây dựng nhà bia để bảo quản, hạn chế tác động của môi trường tự nhiên.

Thực hiện các khuyến nghị này, Ban Quản lý khu di tích đã triển khai các biện pháp bảo vệ văn bia tại đền Trần, đền Mẫu, đồng thời sắp xếp lại không gian trưng bày theo hướng khoa học, phù hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho du khách và giới nghiên cứu tiếp cận, tìm hiểu giá trị di sản.

Công tác xã hội hóa trong trùng tu, tôn tạo di tích cũng đạt được những kết quả tích cực. Tháng 10.2023, Ban Quản lý Khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến đã tổ chức khánh thành công trình trùng tu, tôn tạo đền Cửu Thiên Huyền Nữ.

Đây là một trong những di tích tiêu biểu của quần thể, còn được gọi là đền Bắc Hòa hay Cửu Thiên cung, thuộc phường Lê Lợi.

Đền Cửu Thiên Huyền Nữ được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XVII, thờ Đức Thánh Cửu Thiên Huyền Nữ Chân Quân - vị thánh được nhân dân tôn kính vì có công giúp đỡ dân chúng trong lúc hoạn nạn, nguy nan và được suy tôn làm Thành hoàng.

Ngôi đền mang đậm phong cách kiến trúc cuối thời Nguyễn và đã được trùng tu, tôn tạo năm 2023 với tổng kinh phí khoảng 4 tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa.

Để phát huy giá trị tổng thể của Khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến gắn với phát triển du lịch, Hưng Yên tiếp tục huy động các nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn, tôn tạo di tích; đồng thời quan tâm xây dựng hạ tầng giao thông, hạ tầng du lịch, thương mại, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá và xúc tiến du lịch.

Trước đó, ngày 20.1.2021, Thành ủy Hưng Yên (cũ) đã ban hành Chương trình Phát triển thương mại, dịch vụ, du lịch TP. Hưng Yên giai đoạn 2021 - 2025.

Chương trình xác định mục tiêu trọng tâm là đẩy mạnh phát triển du lịch trải nghiệm văn hóa gắn với du lịch tâm linh, thu hút khách nội địa và quốc tế; phấn đấu mỗi năm thành lập mới 50 doanh nghiệp trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ, du lịch; doanh thu du lịch tăng trưởng trên 10%/năm.

Cùng với đó là từng bước số hóa hệ thống thông tin về các di tích, di sản văn hóa nhằm nâng cao giá trị và khai thác hiệu quả tiềm năng di sản trong cộng đồng.

Với định hướng rõ ràng, nhiều chương trình, dự án cụ thể cùng sự chung tay của chính quyền và nhân dân, Khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến đang từng bước được bảo tồn, đánh thức và lan tỏa giá trị, góp phần đưa Phố Hiến trở thành điểm đến văn hóa - lịch sử hấp dẫn trong bản đồ du lịch của vùng Đồng bằng sông Hồng và cả nước.