Tỉnh Ninh Bình hiện có 6 dân tộc thiểu số, trong đó dân tộc Mường có 21.748 người, còn lại là các dân tộc thiểu số khác (như: Tày, Thái, Hoa, Nùng, Dao... ). Đồng bào các dân tộc thiểu số sinh sống vừa tập trung, vừa xen kẽ, chủ yếu ở các thôn, bản thuộc 6 xã, phường gồm: phường Yên Sơn, xã Phú Sơn, xã Nho Quan, xã Cúc Phương, xã Phú Long, xã Gia Lâm.

Đồng bào dân tộc Mường sinh sống trên địa bàn tỉnh Ninh Bình có đời sống văn hóa, sở hữu nhiều di sản văn hóa có giá trị đặc sắc. Toàn tỉnh Ninh Bình có 5071 di tích được kiểm kê, trong đó có 14 di tích của đồng bào dân tộc thiểu số. Có 21 di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số, chủ yếu là của đồng bào dân tộc Mường đã được đưa vào Danh mục Kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh gồm: 02 di sản thuộc loại hình Tiếng nói, chữ viết, 01 di sản thuộc loại hình Ngữ văn dân gian, 12 di sản thuộc loại hình Nghệ thuật trình diễn dân gian, 04 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội, tín ngưỡng dân gian, 01 di sản thuộc loại hình Lễ hội truyền thống, 01 di sản thuộc loại hình Nghề thủ công truyền thống. Một số di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của người Mường trên địa bàn tỉnh Ninh Bình như: Tiếng nói của người Mường Kỳ Lão ở Bản Cả, Bản Sau, Bản Ao xã Phú Long, hát ru con (phường Yên Sơn), hát đúm (xã Phú Long, xã Cúc Phương), hát Sắc bùa, Văn hóa cồng chiêng (xã Phú Sơn), lễ xuống đồng, lễ hội đầu xuân, ném còn (xã Phú Long)…

Thực hiện các Quyết định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về việc phê duyệt các Đề án: Tổ chức định kỳ ngày hội, giao lưu, liên hoan văn hoá, thể thao và du lịch vùng đồng bào các dân tộc thiểu số theo khu vực và toàn quốc giai đoạn 2021- 2030 (Quyết định số 3666/QĐ-BVHTTDL ngày 07/12/2020); Chương trình hoạt động văn hoá, nghệ thuật phục vụ vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2021-2030 (Quyết định số 4452/QĐ-BVHTTDL ngày 31/12/2020), Bảo tồn, phát huy giá trị dân ca, dân vũ, dân nhạc của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2021 - 2030 (Quyết định 3404/QÐBVHTTDL, ngày 22/12/2021); UBND tỉnh Ninh Bình đã ban hành các văn bản chỉ đạo các sở, ngành, UBND các huyện, thành phố (cũ) triển khai thực hiện các Đề án.

Trên cơ sở các loại hình văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số như: hát ru con, hát đúm, hát Sắc bùa, Văn hóa cồng chiêng, lễ xuống đồng, lễ hội đầu xuân, ném còn, UBND huyện Nho Quan cũ (nơi tập trung các xã người Mường) đã xây dựng và triển khai Đề án "Bảo tồn văn hóa cồng chiêng dân tộc Mường" giai đoạn 2011-2015, trong đó chú trọng đưa tiếng cồng chiêng trở lại trong các hoạt động sinh hoạt văn hóa cộng đồng dân tộc Mường, hỗ trợ kinh phí để xây dựng các nhà văn hóa làm nơi sinh hoạt cộng đồng cho đồng bào Mường, tổ chức các hội thi, hội diễn nghệ thuật quần chúng. Hàng năm UBND huyện Nho Quan bố trí kinh phí để tổ chức Ngày hội văn hóa, thể thao các dân tộc.

Có thể thấy, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh luôn được quan tâm chú trọng. Công tác bảo tồn các giá trị di sản, văn nghệ dân gian của đồng bào dân tộc Mường được triển khai có hiệu quả. Hằng năm, tỉnh đã tổ chức các hội diễn nghệ thuật quần chúng cấp huyện, cấp tỉnh đều ưu tiên, khuyến khích các xã có đồng bào dân tộc Mường đưa các loại hình dân ca, dân vũ của đồng bào vào chương trình hội diễn như hát giao duyên, hát đúm, hát ru, hòa tấu nhạc cụ cồng chiêng, đồng thời tổ chức đội tuyển tham gia tại các hội diễn cấp tỉnh; tổ chức trình diễn các loại hình văn hóa - thể thao truyền thống của đồng bào dân tộc Mường tại Festival Ninh Bình hàng năm (các năm 2022, 2023, 2024); tổ chức các hoạt động thể thao truyền thống của đồng bào dân tộc Mường như bắn nỏ, đẩy gậy… tại Lễ hội Hoa Lư hàng năm… Qua đó đã góp phần bảo tồn và phát huy được các giá trị nghệ thuật truyền thống.

Đặc biệt, trên địa bàn huyện Nho Quan đã thành lập được 07 CLB văn hóa, văn nghệ dân tộc Mường, hỗ trợ hoạt động cho 19/79 đội văn nghệ truyền thống ở 07 xã vùng dân tộc và miền núi và 04 thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số; 100% thôn, bản có nhà sinh hoạt cộng đồng; 76% thôn, bản có đội văn hóa, văn nghệ (câu lạc bộ) truyền thống hoạt động thường xuyên, có chất lượng, thường xuyên phối hợp với Đài Phát thanh và Truyền hình Ninh Bình làm các phóng sự, chuyên đề về giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường như "Người Mường vào xuân", "Đám cưới người Mường",... Các món ăn đặc sản mang đậm bản sắc địa phương như: thịt lợn mường, hến, đậu phụ, rượu cần, rượu men lá,.. được chú trọng phục hồi để đưa vào phục vụ khách thăm quan tại các khu, điểm du lịch.

Công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt là công tác bảo tồn, phát huy dân ca, dân vũ, dân nhạc được quan tâm, nhiều loại hình được khôi phục, duy trì và phát huy hiệu quả. Qua đó, đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào ngày càng nâng cao; các nét đẹp văn hóa truyền thống, nhất là các nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc Mường được quan tâm giữ gìn, bảo tồn và phát huy; nhiều nghệ nhân còn nắm giữ được di sản văn hóa truyền thống của dân tộc; các phong tục, tập quán lạc hậu từng bước được xóa bỏ; nguồn lực cho việc thực hiện chính sách, pháp luật từng bước được quan tâm đầu tư./.