Đông đảo du khách đến với An Giang mỗi dịp Lễ hội (ảnh: Ngọc Long)

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là một lễ hội văn hóa truyền thống lớn tại miền Nam, được giữ gìn và thực hành qua nhiều thế hệ tại Châu Đốc, An Giang. Lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa của cư dân vùng Tây Nam bộ nói riêng, Nam bộ nói chung, thể hiện bản sắc và sự kế tục của cộng đồng người Việt trong tiến trình giao lưu tiếp biến văn hóa với cộng đồng dân tộc Khmer, Hoa, Chăm. Theo tín ngưỡng của người dân nơi đây, Bà Chúa Xứ núi Sam nằm trong hệ thống Thánh Mẫu, được tôn thờ trong điện thần và tổ chức các thực hành liên quan như lễ hội, tế lễ và hình thức diễn xướng dân gian khác. Theo truyền thuyết, Bà Chúa Xứ là người được Ngọc Hoàng sai xuống cứu dân độ thế, canh giữ bờ cõi. Bà cũng là một trong sáu nữ thần bất tử theo tín ngưỡng dân gian: Bà Chúa Bầu, Bà Chúa Liễu, Bà Chúa Tó, Bà Chúa Kho, Bà Chúa Ngọc, Bà Chúa Xứ.

Hằng năm, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam diễn ra từ ngày 22-27/4 âm lịch, tại Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam và khu vực bệ đá thờ Bà trên núi Sam, thu hút hàng triệu lượt du khách đến An Giang dịp này. Lễ hội tôn vinh Bà Chúa Xứ và là dịp người dân thể hiện lòng tin yêu, tri ân, tôn kính đối với những người có công với dân với nước. Dịp lễ Bà, người dân và du khách tham gia lễ hội cũng để thỏa mãn niềm tin và sự mong cầu về sức khỏe, bình an và tài lộc, đông đảo du khách hành hương, dâng lễ và chiêm ngưỡng cảnh sắc thiên nhiên của vùng đất An Giang.

Hành trình giữ gìn và bảo vệ giá trị di sản

Năm 2014, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thể hiện sự trân trọng đối với loại hình lễ hội dân gian đặc sắc này. Chính lễ diễn ra với các nghi thức, gồm: Lễ phục hiện rước tượng Bà từ đỉnh núi Sam xuống lăng miếu; lễ tắm Bà; lễ túc yết và xây chầu; lễ chánh tế; lễ hồi sắc… Trong khuôn khổ lễ hội có nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ đặc sắc, như: Biểu diễn lân - sư - rồng, đua thuyền; văn nghệ; biểu diễn nhạc ngũ âm Khmer, hát bội truyền thống… phục vụ người dân địa phương và khách hành hương.

Tháng 5/2020, Bộ VHTTDL trình Thủ tướng Chính phủ cho phép Bộ phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương liên quan triển khai xây dựng hồ sơ di sản dự kiến trình UNESCO, trong đó có Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam; tháng 6/2020, Chính phủ đã có văn bản thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ về việc này. Tháng 01/2021, UBND tỉnh An Giang ban hành Kế hoạch xây dựng hồ sơ đề cử quốc gia Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam, tỉnh An Giang đệ trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Sau quá trình chuẩn bị tích cực, khẩn trương, ngày 04/12/2024, tại Thủ đô Asunción, Paraguay, trong khuôn khổ Kỳ họp lần thứ 19 của Uỷ ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam chính thức được UNESCO ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Đây là sự khẳng định và đánh giá cao của quốc tế đối với di sản, đề cao sự đa dạng, giá trị và bản sắc của văn hóa Việt Nam nói chung và tỉnh An Giang nói riêng trong bức tranh văn hóa chung của nhân loại và cũng là một đóng góp nữa của Việt Nam cho mục tiêu bảo tồn và phát huy các giá trị di sản mà UNESCO đang thúc đẩy.

Việc ghi danh cũng tạo thêm nguồn lực cho bảo tồn và phát huy giá trị di sản, hỗ trợ phát triển kinh tế, văn hóa theo hướng bền vững, bao trùm ở địa phương và cộng đồng dân cư nơi đây. Từ sự ghi nhận này, An Giang sẽ chủ động, tích cực hơn trong việc bảo tồn, giữ gìn phát huy giá trị di sản nhằm quảng bá mạnh mẽ giá trị hình ảnh văn hóa, con người An Giang đến với người dân trong và ngoài nước để các giá trị di sản Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam mãi được giữ gìn, trao truyền cho thế hệ hôm nay và mai sau, mãi trường tồn và phát triển cùng dân tộc.

Phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch bền vững

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là lễ hội dân gian truyền thống độc đáo của An Giang, giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân nơi đây, chứa đựng những giá trị lịch sử, văn hóa đặc trưng trong dòng chảy văn hóa Nam Bộ. Hằng năm, Lễ hội thu hút hàng triệu lượt du khách hành hương, đến tham quan vùng đất An Giang, đặc biệt, kể từ khi Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được UNESCO ghi danh di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại tiếp tục khẳng định giá trị của một lễ hội truyền thống trong đời sống văn hóa của người dân Việt Nam. Lễ hội là di sản tinh thần vô giá của các cộng đồng dân tộc tại địa phương, du khách trong và ngoài nước.

Để phát huy giá trị tinh thần của Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam, địa phương đã không ngừng tăng cường công tác tu bổ, tôn tạo di tích miếu Bà Chúa Xứ núi Sam, nghiên cứu các vấn đề pháp lý để bổ sung, ban hành các quy định trong quá trình thực hiện Lễ hội, giữ nguyên các giá trị văn hóa, tinh thần của Lễ hội, chú trọng đến văn hóa độc đáo, đậm đà bản sắc dân tộc. Việc nghiên cứu, sưu tầm, hệ thống hóa các tư liệu về Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam cũng được địa phương nghiêm túc thực hiện nhằm đánh giá đúng giá trị của di sản văn hóa phi vật thể này, để từ đó có các giải pháp bảo tồn, khai thác giá trị phù hợp và đạt hiệu quả thiết thực, phục vụ công tác giáo dục truyền thống, quảng bá, phát triển du lịch.

Trong thời gian diễn ra Lễ hội, các hoạt động nghệ thuật cũng được tổ chức với nội dung phù hợp, có tính giáo dục cao trong cộng đồng và xã hội, thu hút mọi tầng lớp, đặc biệt là giới trí thức và tầng lớp trẻ. Công tác tuyên truyền về Lễ hội cũng được nâng cao, tuyên truyền các giá trị lịch sử, văn hóa cũng như những quy định của pháp luật có liên quan bằng nhiều hình thức, sáng tạo phù hợp với tình hình thực tế để tạo sự chuyển biến nhận thức của các ban, ngành, đoàn thể các cấp về nội dung và ý nghĩa hoạt động Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam.

Là địa phương có nhiều địa điểm du lịch nổi tiếng như: Núi Sam, Miếu Bà Chúa Xứ, Chợ Châu Đốc, Phước Điền Tự (Chùa Hang), Lăng Thoại Ngọc Hầu… với mục đích phát triển du lịch, đảm bảo phát triển bền vững, các hoạt động du lịch được tổ chức với nhiều hình thức, phát triển gắn với du lịch tâm linh, An Giang cũng xây dựng kế hoạch để đưa Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam gắn với các di tích văn hóa, lịch sử trong khu vực, tổ chức kết nối với các tour, tuyến, điểm du lịch lớn của tỉnh nhằm tăng cường hoạt động quảng bá cho lễ hội.

Trong quá trình phát triển, chính quyền địa phương cũng cùng cộng đồng dân cư bảo vệ và phát huy tốt nhất giá trị của di sản văn hóa, đảm bảo giữ gìn và trao truyền các giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại cho các thế hệ sau. Đồng thời, gắn kết với các mục tiêu, đảm bảo phát triển bền vững, tạo thêm nguồn lực cho bảo tồn và phát huy giá trị di sản, hỗ trợ phát triển kinh tế, văn hóa theo hướng bền vững, lâu dài.