Theo Tiến sĩ Đặng Xuân Thanh, 15 năm qua, các kết quả nghiên cứu đã góp phần làm sáng tỏ, khẳng định vị thế khoa học và giá trị nổi bật toàn cầu của di sản Hoàng thành Thăng Long, nơi hội tụ, kết tinh và tỏa sáng các tinh hoa văn minh châu Á. Tuy nhiên, để di sản phát huy giá trị thực sự, cần chuyển từ tư duy “ngợi ca” sang hành động “hồi sinh”, biến di sản trở thành nguồn lực phát triển kinh tế, văn hóa và du lịch của Thủ đô và đất nước.

Tiến sĩ Hà Văn Cẩn, Viện trưởng Viện Khảo cổ học cho biết, công tác nghiên cứu khu di tích Hoàng thành Thăng Long đã đạt nhiều kết quả quan trọng, góp phần làm sáng tỏ các tầng văn hóa và giá trị lịch sử của trung tâm quyền lực quốc gia suốt hơn 13 thế kỷ. Điều cần quan tâm hiện nay không chỉ là tổng kết kết quả nghiên cứu mà là làm thế nào để các phát hiện khảo cổ học thực sự lan tỏa trong đời sống xã hội.

Tiến sĩ Hà Văn Cẩn cho rằng, những thành tựu khoa học đạt được sẽ chỉ có ý nghĩa khi được chuyển hóa thành nhận thức và hành động trong công tác bảo tồn, giáo dục và quảng bá di sản. Vì vậy, cần đẩy mạnh công bố kết quả nghiên cứu, tăng cường ứng dụng công nghệ số trong trưng bày, diễn giải di sản và mở rộng hợp tác quốc tế để tiếp cận các phương pháp nghiên cứu hiện đại. Viện Khảo cổ học sẽ tiếp tục phối hợp cùng các cơ quan liên quan triển khai các bước nghiên cứu chuyên sâu, tạo cơ sở khoa học vững chắc cho việc bảo tồn, phục dựng và phát huy giá trị Hoàng thành Thăng Long trong giai đoạn mới.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Minh Trí, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành (nay thuộc Viện Khảo cổ học), đơn vị chủ trì Dự án “Chỉnh lý, nghiên cứu, đánh giá giá trị và lập hồ sơ khoa học khu di tích Hoàng thành Thăng Long” cho biết, sau 15 năm triển khai (2011–2025), dự án đã đạt được nhiều kết quả nổi bật trong nghiên cứu khảo cổ học đô thị, góp phần phục dựng diện mạo lịch sử của Hoàng thành Thăng Long. Từ hàng chục nghìn hiện vật khảo cổ, 53 dấu tích nền móng công trình, 7 móng tường bao và 6 giếng nước được phát hiện tại khu vực 18 Hoàng Diệu và Nhà Quốc hội, các nhà khoa học đã từng bước giải mã được hình thái kiến trúc cung điện thời Lý.

Trong nhiều năm nghiên cứu, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã phục dựng mô hình kiến trúc cung điện thời Lý bằng công nghệ 3D, giúp công chúng hình dung rõ hơn vẻ tráng lệ của Kinh đô xưa. Đặc biệt, việc xác định kết cấu đấu củng, kỹ thuật đỡ mái phức tạp, tinh xảo đã mở ra hướng nghiên cứu mới trong so sánh kiến trúc Việt Nam với các cung điện cổ ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Năm 2022-2023, Viện tiếp tục hoàn thành nghiên cứu phục dựng điện Kính Thiên, trung tâm quyền lực của Cấm thành Thăng Long thời Lê sơ. Công trình được tái hiện với quy mô lớn, mái lợp ngói rồng men vàng, cấu kiện gỗ sơn son thếp vàng, thể hiện quyền uy và sự hưng thịnh của triều đại. Thành quả này góp phần làm sáng rõ giá trị kiến trúc cung điện Việt Nam trong bức tranh chung của văn minh phương Đông. Không chỉ dừng ở nghiên cứu kiến trúc, các nhà khoa học còn tập trung làm rõ đời sống trong Hoàng cung Thăng Long qua hàng triệu di vật được chỉnh lý và phân loại.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Minh Trí, Viện đã phân tích và xác định được những đồ sứ cao cấp thời Lý, đạt phẩm cấp tương đương với đồ sứ Trung Quốc thời Tống, chứng minh trình độ chế tác gốm sứ Việt Nam đạt đỉnh cao từ thế kỷ XI. Đặc biệt, các đồ gốm có chữ “Quan” và “Kính”, trang trí hình rồng, được sản xuất tại lò quan Thăng Long, là những đồ ngự dụng dành riêng cho vua và hoàng hậu, thể hiện đời sống cung đình và quyền uy hoàng gia. Ngoài ra, Viện Nghiên cứu Kinh thành còn làm rõ nguồn gốc các loại gốm sứ ngoại nhập từ Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Tây Á, qua đó minh chứng cho vai trò trung tâm giao thương quốc tế của Thăng Long trong mạng lưới kinh tế châu Á. Những phát hiện này không chỉ làm sâu sắc hơn giá trị khảo cổ học mà còn giúp nhận diện tầm vóc văn hóa và vị thế ngoại giao của Đại Việt trong lịch sử khu vực.

Các đại biểu cho rằng, Việt Nam có đầy đủ tiềm năng và cơ sở khoa học để xây dựng mô hình bảo tàng khảo cổ học hiện đại và phát triển kinh tế di sản. Việc ứng dụng công nghệ số, thực tế ảo và trí tuệ nhân tạo trong nghiên cứu, trình bày di sản là xu hướng tất yếu giúp lan tỏa giá trị văn hóa Thăng Long đến đông đảo công chúng trong và ngoài nước. Nhiều ý kiến cũng đề xuất cần tăng cường hợp tác quốc tế trong đào tạo nhân lực, chuyển giao công nghệ bảo tồn, số hóa di sản, đồng thời đẩy mạnh công bố kết quả nghiên cứu giai đoạn 2026-2030 để nâng cao nhận thức cộng đồng và quảng bá di sản Việt Nam ra thế giới.

TTXVN