Hoàn thiện khung pháp lý, tạo hành lang vững chắc bảo vệ, khai thác quyền tác giả, quyền liên quan

28/10/2025 | 14:19

Việc xây dựng Nghị định quy định về tiền bản quyền trong các lĩnh vực: Điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản nhằm tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý để tạo hành lang vững chắc và thuận lợi cho hoạt động bảo hộ, bảo vệ và khai thác quyền tác giả, quyền liên quan mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý, đảm tính thống nhất, đồng bộ giữa Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022, Nghị định số 17/2023/NĐ-CP với quy định về tiền bản quyền.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang dự thảo Nghị định quy định về tiền bản quyền trong các lĩnh vực: Điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản.

Theo đó, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm và có nhiều chủ trương, chính sách về tiếp tục hoàn thiện thể chế sở hữu trí tuệ, quyền tác giả, quyền liên quan, góp phần xây dựng và phát triển thị trường văn hóa, các ngành công nghiệp sáng tạo, công nghiệp văn hóa, giải trí của Việt Nam. Các văn kiện, nghị quyết gần đây của Đảng và Nhà nước tiếp tục đề ra nhiệm vụ, giải pháp hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ, quyền tác giả, quyền liên quan.

Thời gian qua, hành lang pháp lý về quyền tác giả, quyền liên quan đã có những bước phát triển, hoàn thiện, phù hợp với tình hình thực tiễn: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ đã được Quốc hội thông qua năm 2022; Nghị định số 17/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả, quyền liên quan đã được Chính phủ ban hành năm 2023. Theo đó, một số nội dung đã được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện như quy định về tiền bản quyền1, nguyên tắc xác định tiền bản quyền2, quyền tác giả đối với tác phẩm điện ảnh, tác phẩm sân khấu, quy định trường hợp chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan là Nhà nước...

Khoản 1, 2 Điều 42 của Luật Sở hữu trí tuệ quy định trường hợp Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý quyền tác giả, quyền liên quan. Khoản 3 Điều 42 quy định cơ quan là đại diện Nhà nước thực hiện quyền của chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan. Khoản 4 Điều 42 quy định nội dung giao Chính phủ quy định chi tiết. Hiện nay, dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ đang được Chính phủ trình Quốc hội xem xét. Tại dự án Luật có nội dung sửa đổi, bổ sung khoản 3, 4 Điều 42 Luật Sở hữu trí tuệ. Theo đó, khoản 4 Điều 42 được sửa đổi như sau: “Chính phủ quy định chi tiết khoản 1 và khoản 2 Điều này; quy định tiền bản quyền trong các trường hợp quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này.”

Trên cơ sở Luật Sở hữu trí tuệ, Chính phủ ban hành Nghị định số 17/2023/NĐ-CP ngày 26/4/2023 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả, quyền liên quan. Tại khoản 2 Điều 1 Nghị định số 17/2023/NĐ-CP có quy định: “Nghị định này không quy định biểu mức và phương thức thanh toán tiền bản quyền trong trường hợp Nhà nước là đại diện chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan, Nhà nước đại diện quản lý quyền tác giả, quyền liên quan; trường hợp thuộc giới hạn quyền tác giả, giới hạn quyền liên quan thì thực hiện theo quy định tại Điều 35 của Nghị định này.”.

Các văn bản pháp luật khác có liên quan đến nội dung của dự thảo Nghị định như Luật Quản lý và sử dụng tài sản công năm 2017, sửa đổi, bổ sung các năm 2022, 2023, 2024, 2025; Luật Ngân sách nhà nước năm 2025; Luật Giá năm 2023, sửa đổi, bổ sung năm 2024 và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành... Theo quy định tại khoản 1 Điều 4 Nghị định số 60/2021/NĐ-CP, ngân sách nhà nước chuyển từ hỗ trợ theo cơ chế cấp phát bình quân sang cơ chế Nhà nước đặt hàng, giao nhiệm vụ cung cấp dịch vụ sự nghiệp công căn cứ vào chất lượng đầu ra hoặc đấu thầu cung cấp dịch vụ sự nghiệp công. Giá dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước được xác định theo quy định của pháp luật về giá, định mức kinh tế - kỹ thuật, định mức chi phí do cơ quan có thẩm quyền ban hành và lộ trình tính giá dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước. Theo đó, Nhà nước ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật, định mức chi phí cung cấp sản phẩm, dịch vụ công, trong đó bao gồm chi phí nhân công.

Về quản lý, khai thác tài sản công, khoản 4 Điều 34 và khoản 4 Điều 54 Luật Quản lý, sử dụng tài sản công quy định: Cơ quan nhà nước/Đơn vị sự nghiệp công lập được sử dụng quyền sở hữu trí tuệ, phần mềm ứng dụng, cơ sở dữ liệu và tài sản công khác để khai thác theo quy định của Luật này và pháp luật có liên quan; việc quản lý, sử dụng số tiền thu được thực hiện theo quy định của pháp luật. Quy định này được hướng dẫn tại khoản 3 Điều 14, các khoản 3, 6, 7 Điều 50, Điều 65, Điều 75 của Nghị định số 186/2025/NĐ-CP ngày 01/7/2025 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công. Theo đó quy định việc khai thác tài sản công là quyền sở hữu trí tuệ thực hiện theo quy định pháp luật về sở hữu trí tuệ (đối với đơn vị sự nghiệp công lập còn phải thực hiện theo một số quy định cụ thể tại Nghị định số 186/2025/NĐ-CP).

Do đó, việc quy định tiền bản quyền cho giai đoạn sáng tạo và tiền bản quyền cho giai đoạn khai thác, sử dụng cần được nghiên cứu, đề xuất phù hợp với các quy định pháp luật về tài chính, cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước, cơ chế tự chủ tài chính, các định mức kinh tế - kỹ thuật đã ban hành, cơ chế khai thác tại sản công là quyền sở hữu trí tuệ, việc quản lý, sử dụng số tiền thu được; trách nhiệm bố trí kinh phí của bộ, ngành, địa phương đảm bảo thực hiện Nghị định hoặc ban hành văn bản quy định về tiền bản quyền tại địa phương.

Ngày 20/8/2025, Văn phòng Chính phủ có Công văn số 7785/VPCP KGVX thông báo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính, giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan xây dựng Nghị định quy định về tiền bản quyền trong các lĩnh vực: điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản (thay thế Nghị định số 18/2014/NĐ-CP3 và Nghị định số 21/2015/NĐ- CP4). Đây là căn cứ trực tiếp cho việc xây dựng dự thảo Nghị định.

Như vậy, dự thảo Nghị định là văn bản quy định chi tiết khoản 4 Điều 42 của Luật Sở hữu trí tuệ về tiền bản quyền trong các trường hợp Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý quyền tác giả, quyền liên quan, đồng thời sẽ thay thế Nghị định số 18/2014/NĐ-CP và Nghị định số 21/2015/NĐ-CP.

Về cơ sở thực tiễn, quá trình tổng kết thi hành Nghị định số 21/2015/NĐ-CP, một số vướng mắc, bất cập đối với tác phẩm điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, sân khấu và các loại hình nghệ thuật biểu diễn khác, dẫn đến khó khăn, vướng mắc trong triển khai thi hành bao gồm:

Về tiền bản quyền trong quá trình sáng tạo, quy định về các thành phần sáng tạo đối với tác phẩm điện ảnh, sân khấu và các loại hình nghệ thuật biểu diễn khác còn chưa rõ, một số nội dung chưa phù hợp thực tiễn trong bối cảnh phát triển của khoa học công nghệ, kỹ thuật hiện nay, việc sáng tạo nảy sinh những công việc gắn với trang thiết bị hiện đại; việc phân chia các mức và khung nhuận bút, thù lao (tiền bản quyền) còn chưa phù hợp với một số loại hình sáng tạo nghệ thuật đặc thù, chưa đảm bảo công sức đóng góp của các thành phần sáng tạo. Bên cạnh đó, các cơ chế mới về đặt hàng, giao nhiệm vụ, đấu thầu để sáng tạo tác phẩm, cùng với quy định tại Nghị định số 21/2015/NĐ- CP cũng khiến các cơ quan, đơn vị khi thực hiện còn gặp vướng mắc.

Về tiền bản quyền trong quá trình khai thác, sử dụng: các nội dung về đưa vào khai thác, sử dụng các quyền tác giả, quyền liên quan mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý; quản lý, sử dụng khoản tiền bản quyền thu được từ khai thác, sử dụng này; chi trả nhuận bút (tiền bản quyền) khuyến khích khi tác phẩm được khai thác, sử dụng chưa có quy định cụ thể, do các văn bản làm căn cứ ban hành Nghị định số 21/2015/NĐ-CP đến nay đã có nhiều sửa đổi, bổ sung, thay thế.

Thực tiễn thi hành Nghị định số 18/2014/NĐ-CP có một số hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn của lĩnh vực báo chí, xuất bản dẫn đến khó khăn, vướng mắc trong triển khai thi hành, cụ thể như sau:

Việc chi trả theo Nghị định số 18/2014/NĐ-CP không phân biệt nguồn tài chính, trong khi hiện nay cơ chế tự chủ tài chính (thực hiện giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu trên cơ sở định mức kinh tế - kỹ thuật được cơ quan có thẩm quyền ban hành) đối với đơn vị sự nghiệp công lập cho phép các đơn vị tự đảm bảo nguồn kinh phí hoạt động được quyết định mức chi cao hơn hoặc thấp hơn. Thực tế là khi sản xuất tác phẩm báo chí mà không sử dụng nguồn kinh phí là ngân sách nhà nước, một số cơ quan báo chí như Đài truyền hình Việt Nam, Tạp chí Kinh tế Việt Nam không áp dụng Nghị định số 18/2014/NĐ-CP.

Chưa quy định về tiền bản quyền khai thác, sử dụng tác phẩm báo chí, tác phẩm trong xuất bản; chưa quy định tiền bản quyền (nhuận bút) đối với xuất bản phẩm điện tử; các thể loại báo chí, xuất bản phẩm còn chưa phù hợp với quy định pháp luật chuyên ngành hiện nay.

Từ những lý do nêu trên cho thấy việc xây dựng và ban hành Nghị định quy định về tiền bản quyền trong các lĩnh vực: Điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản, thay thế Nghị định số 21/2015/NĐ-CP và Nghị định số 18/2014/NĐ-CP là cần thiết, phù hợp với các quy định của pháp luật để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, khả thi, đáp ứng nhu cầu thực tiễn.

Mục đích xây dựng dự thảo Nghị định nhằm tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý để tạo hành lang vững chắc và thuận lợi cho hoạt động bảo hộ, bảo vệ và khai thác quyền tác giả, quyền liên quan mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý, đảm tính thống nhất, đồng bộ giữa Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022, Nghị định số 17/2023/NĐ-CP với quy định về tiền bản quyền.

Bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tác giả, người sáng tạo tác phẩm theo phương thức đặt hàng, giao nhiệm vụ hoặc đấu thầu; thúc đẩy đổi mới, sáng tạo trong các lĩnh vực: điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản; đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

Tăng cường cơ chế khai thác, sử dụng quyền tác giả, quyền liên quan mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý tuân theo cơ chế thị trường, có hiệu quả, công khai, minh bạch, đúng pháp luật, góp phần phát triển các ngành công nghiệp văn hoá, công nghiệp sáng tạo của Việt Nam.

Dự thảo Nghị định sửa đổi, hoàn thiện: Quy định việc trả tiền bản quyền sáng tạo tác phẩm theo hợp đồng đặt hàng, giao nhiệm vụ, đấu thầu theo quy định của pháp luật; căn cứ xác định mức tiền bản quyền (khoản 1, 3 Điều 3).

Quy định về tiền bản quyền khuyến khích và các trường hợp được hưởng tiền bản quyền khuyến khích trong giai đoạn sáng tạo tác phẩm, sửa đổi một số loại hình tác phẩm và sửa đổi kỹ thuật cho phù hợp (điểm a, b khoản 4 Điều 3).

Quy định việc phân chia tiền bản quyền giữa các tác giả, các chủ sở hữu quyền tác giả, các người biểu diễn, các chủ sở hữu quyền liên quan; trường hợp làm tác phẩm phái sinh và việc lập dự toán, thanh toán và quyết toán kinh phí trả tiền bản quyền, tiền bản quyền khuyến khích (khoản 5, 6, 9 Điều 3).

Bên cạnh đó, dự thảo bổ sung: Quy định về tiền bản quyền trả cho việc khai thác, sử dụng quyền tác giả, quyền liên quan mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý (khoản 2 Điều 3).

Quy định về tiền bản quyền khuyến khích trong giai đoạn khai thác, sử dụng mà có lợi nhuận. Dự thảo đề xuất mức tiền bản quyền khuyến khích thực hiện theo thoả thuận giữa các bên nhưng tổng số không quá 10% lợi nhuận thu được, bảo đảm không giảm nguồn thu ngân sách nhà nước, đồng thời tạo động lực vật chất và tinh thần cho các tác giả để tiếp tục sáng tạo các tác phẩm chất lượng cao, có khả năng khai thác thương mại (điểm c khoản 4 Điều 3).

Quy định việc quản lý, sử dụng số tiền bản quyền thu được thu được từ việc khai thác, sử dụng quyền tác giả, quyền liên quan mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý và xác định số tiền nộp ngân sách nhà nước, phù hợp với quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công và ngân sách nhà nước (khoản 7 Điều 3).

Đăng Nguyên