Những lễ hội độc đáo

Theo bà Phạm Nga Việt - Trưởng phòng Quản lý Di sản văn hóa (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch): Phú Thọ hiện có 22 DSVHPVT Quốc gia, trong đó nhiều Lễ hội truyền thống như: Lễ hội Đình Đào Xá; Lễ hội Đền Lăng Sương; Lễ hội Trò Trám; Lễ hội Bạch Hạc, Đền Tam Giang; Lễ hội Đền Chu Hưng; Lễ hội Đình Hùng Lô; Lễ hội Đền Vân Luông; Lễ hội rước chúa Gái; Lễ hội Đền Du Yến; Lễ mở cửa rừng của người Mường, huyện Yên Lập; Lễ hội vật đuổi giải Đình Vĩnh Mộ.

Lễ hội Đình Đào Xá (huyện Thanh Thủy) với đặc trưng là hội rước voi, được tổ chức vào các ngày 27, 28, 29 tháng Giêng hàng năm. Lễ hội được công nhận là DSVHPVT Quốc gia tháng 11/2016. Nơi đây thờ Hùng Hải Công - em thứ 19 của vua Hùng, người đã có công khai mở đất đai, dạy dân trị thủy, trồng cấy, chăn nuôi, xây dựng xóm làng trù phú.

Lễ hội Đình Đào Xá năm nay ngoài tổ chức phần lễ với các nghi thức truyền thống được bảo tồn và lưu giữ: Rước voi, hương án, long báu, bài vị, hòm sắc và tế Thành hoàng còn tổ chức phần hội với nhiều trò chơi dân gian độc đáo như: Kéo co, cướp gà, lấy nước, giã gạo, kéo lửa nấu cơm thi...

Bên cạnh sự độc đáo của lễ rước voi, các mâm cỗ của 4 giáp Đông, Tây, Nam, Bắc xung quanh đình dâng lên thành hoàng làng trong ngày hội cũng được chuẩn bị cẩn thận, có những nét độc đáo riêng với mâm quả, bánh mật, chè kho, gà thờ cùng với hoa, trầu cau, xôi oản. Đặc biệt là sự khéo léo, cầu kỳ trong chuẩn bị gà thờ và bày mâm quả để có được những chú gà vàng óng với dáng đang bay cùng với mâm quả xếp nhiều tầng, 4 phía đầy đặn với mong muốn cầu cho 1 năm mưa thuận gió hòa, nhà nhà sung túc, khấm khá.

Lễ hội Bạch Hạc, Đền Tam Giang (thành phố Việt Trì) với tâm điểm là lễ rước nước - đây là một trong những nghi lễ quan trọng nhất mang nét văn hóa đặc trưng riêng của vùng Đất Tổ. Nước được lấy từ ngã ba Hạc - nơi hợp lưu của 3 con sông là sông Hồng, sông Đà và sông Lô. Bên cạnh mục đích lấy nước về thắp hương thờ cúng các vị thần linh, việc rước nước còn thể hiện ước nguyện của con người về sự sinh sôi nảy nở của vạn vật thiên nhiên và con người. Là một phần đặc trưng của lễ hội, nghi lễ rước nước Bạch Hạc được lựa chọn xây dựng thành một sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh đặc sắc của vùng Đất Tổ nhằm mang lại những trải nghiệm văn hóa hấp dẫn, thu hút khách du lịch đến với tỉnh.

Mới đây nhất, Lễ hội vật đuổi giải Đình Vĩnh Mộ, xã Cao Xá, huyện Lâm Thao được tổ chức vào ngày mùng 7 tháng Giêng hàng năm được công nhận là DSVHPVT Quốc gia. Đình thờ đức Đại vương đương cảnh thành hoàng làng Nguyễn Văn Kỳ, một danh tướng thời Hùng Vương, có công giúp Vua Hùng dẹp giặc cứu nước; chiêu dân lập ấp, khai khẩn đất đai thành làng Vĩnh Tề, xã Cao Xá ngày nay. Nét đặc sắc của Lễ hội vật đuổi giải Đình Vĩnh Mộ so với các hội vật khác trên cả nước là có thêm tục “đuổi giải”. Phong tục này có nguồn gốc từ việc rượt đuổi quân giặc ra khỏi làng. Sau trận chung kết hội vật kết thúc, đô vật giành chiến thắng phải leo lên cột cờ giật lấy giải rồi chạy ra khỏi làng. Dân làng đuổi theo, đến khi người thắng cuộc nhảy xuống nước thì dân làng không đuổi nữa, đuổi giải xong mới kết thúc hội vật.

Giữ gìn nét đặc sắc

Là vùng đất có nhiều dân tộc cùng sinh sống với kho tàng văn hóa rất đa dạng, phong phú từ tiếng nói, chữ viết, trang phục, tri thức dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian, các lễ hội truyền thống... trong đó có 2 di sản được UNESCO ghi danh là DSVHPVT đại diện của nhân loại là Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ.

Tỉnh ta đã có nhiều giải pháp đồng bộ để bảo tồn và phát huy giá trị di sản đồng thời lan tỏa trong đời sống cộng đồng. Nhiều địa phương trong tỉnh đã ban hành các nghị quyết, đề án gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống và có những cách làm hay để góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào DTTS như thành lập các CLB văn hóa dân tộc Mường và các dân tộc khác, hỗ trợ mua cồng chiêng, xây dựng không gian văn hóa Mường trong trường học, mở các lớp dạy chữ Nôm Dao, phục dựng các lễ hội truyền thống... Mỗi lễ hội đã là một DSVHPVT và chứa đựng trong đó rất nhiều di sản khác như Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương; đâm đuống, chạm ống, múa sênh tiền, múa xúc tép chim gâu; các món ăn đậm bản sắc văn hóa vùng Đất Tổ như bánh chưng, bánh giầy, xôi ngũ sắc, cỗ lá...

Các lễ hội truyền thống gồm phần lễ và phần hội. Các nghi lễ tế, rước kiệu, rước nước, rước lúa thần được thực hiện theo nghi thức truyền thống. Phần hội được tổ chức với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao, trò chơi dân gian mang đậm bản sắc văn hóa vùng Đất Tổ như: Bách nghệ khôi hài; Tứ dân chi nghiệp; Diễn tấu cồng chiêng, đâm đuống, múa sênh tiền, các trò chơi dân gian, đu chà, bịt mắt đập niêu, bịt mắt bắt lợn, thi bắn nỏ...

Ông Hà Quang Phùng - Hội viên Chi hội Văn nghệ dân gian huyện Thanh Sơn chia sẻ: Tôi đã tham gia trong đội tế Lễ hội Đình Thạch Khoán từ năm 2012, làm chủ tế từ năm 2020 đến nay, đồng thời là người nghiên cứu văn hóa dân gian, tôi rất mong muốn cùng với các cụ cao niên trong xã giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Mường nói chung và bản sắc văn hóa dân tộc trong Lễ hội nói riêng, để lễ hội Đình Thạch Khoán luôn giữ được bản sắc riêng. Bên cạnh đó, tôi còn trực tiếp tham gia dạy tiếng Mường cho thế hệ trẻ để các cháu thêm hiểu, thêm yêu văn hóa dân tộc mình.

Để bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, sự kế thừa và cùng tham gia giữ gìn, bảo tồn của người dân địa phương, đặc biệt là giới trẻ rất quan trọng. Trên thực tế, tại nhiều lễ hội, các em học sinh THCS, THPT cũng tham gia trong các nghi lễ, diễn xướng dân gian như: Tham gia cầm cờ, chấp kích trong các đoàn rước; tham gia nghi lễ tế nữ quan trong Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ; đoàn rước con lạc cháu hồng; đội múa sênh tiền trong Lễ hội Đình Thạch Khoán; đội múa tiên trong Lễ hội Đền Du Yến, hay làm Chúa Gái trong lễ hội Rước Chúa Gái... đã góp phần bảo tồn và phát huy nét đặc trưng văn hóa vùng Đất Tổ.