Lào Cai là một tỉnh miền núi có nền văn hóa ẩm thực vô cùng đặc sắc và hấp dẫn. Ngoài hương vị thơm ngon ra thì những món ăn tại đây hầu hết đều rất độc đáo và lạ. Món xôi trứng kiến cũng vậy, đây là món đặc sản vô cùng độc đáo và hấp dẫn thu hút vô số du khách tham quan du lịch thưởng thức. Mới nghe chắc hẳn rất ít người biết đến món ăn tuyệt vời này, tuy nhiên nếu đã đến đây tham quan du lịch chắc chắn du khách nào cũng sẽ muốn nếm thử món ăn này một lần.

Lào Cai có nhiều dân tộc như: Thái, Dao, Tày… đều rất giỏi trong việc chế biến các món ăn từ trứng kiến. Hàng năm, vào tầm tháng ba, khi mặt trời đỏ như hoa dong giềng, người người nhà nhà của miền cao Lào Cai lại kháo với nhau rằng: "Ầy dà! Đến mùa trứng kiến rồi đấy". Vậy là đàn ông cùng nhau mang dao lên rừng để không bỏ lỡ dịp may chỉ có một lần trong năm này.

Họ lấy trứng kiến về cho phụ nữ chế biến thành món xôi Trứng kiến, một món ăn độc đáo thơm ngon bổ dưỡng. Không phải bất kể loại kiến nào trên rừng cũng có thể lấy trứng và ăn có hương vị giống nhau được. Loại kiến lấy trứng tại đây có một tên gọi khác là con ngạt. Người dân nơi đây phân biệt rất giỏi, họ chỉ cần nhìn thoáng qua một chút là có thể biết được đâu là tổ kiến cần được lấy. Trứng kiến Lào Cai có tổ to bằng cả một chiếc mũ cối. Họ cầm tổ kiến đập cho kiến bên trong chạy hết ra ngoài sau đó dùng dao bổ đôi vỗ vào vỏ tổ kiến cho trứng kiến rơi ra ngoài. 

Tuy nhiên người dân vùng cao nơi đây không bao giờ lấy hết sạch trứng trong một tổ kiến họ thường để lại một phần để những đàn kiến ấy tiếp tục sinh sản vào mùa sau. Những hạt trứng kiến to bằng hạt gạo tám xoan, căng mẩy, mầu trắng đục, tỏa hương thơm dịu, mới nhìn đã thấy bắt mắt.

Cách chế biến xôi trứng kiến khá tỉ mỉ và cẩn thận. Sau khi lấy trứng kiến về thì sẽ được chế biến lại thật sạch rồi đem xào để cho trứng kiến  dậy mùi thơm. Trứng kiến đã xào sẽ được đặt trong lá chuối ngự, vì lá chuối ngự rất thơm. Còn nếp để nấu xôi sẽ được người nấu lựa loại ngon nhất rồi ngâm với các loại lá cũng đã được chọn kĩ. Các lá này không chỉ làm cho xôi có màu sắc bắt mắt mà còn làm tăng hương vị cho xôi. 

Sau đó, người ta dùng lá dong để ngăn thành các ô cho không lẫn màu, sau đó thì cho vào chõ xôi, xung quanh là những hạt nếp nương đã được ngâm và vo sạch sẽ. Nếp được chọn để làm món xôi trứng kiến cũng không đơn giản là chọn loại nào cũng được. Phải chọn loại nếp nương hạt to mẩy, trắng ngần và thơm nức mũi, được ngâm từ 3 – 4 tiếng rồi đem đồ, sau đó mới dùng để nấu xôi tiếp. 

Khi thấy hạt nếp chuyển thành màu trắng trong, hương thơm của nếp hương tỏa ra đậm mùi xen lẫn với mùi thơm củ kiệu phi mỡ gà, mùi béo bùi của trứng kiến thì đó chính là lúc xôi chín rồi đó! Bạn chỉ nên dùng đũa xới xôi trứng kiến thật nhẹ nhẹ để xôi chín được đều và trứng kiến không bị vỡ.

Đĩa xôi đủ các mầu tươi sáng như núi rừng Tây Bắc rạo rực vào xuân, những hạt trứng kiến điểm xuyết như những hạt mầm ấp ủ những mùa xanh. Hương của nếp hòa cùng hương trứng kiến thơm lựng khiến dịch vị của thực khách cứ tứa ra trong một nỗi khát khao được tận hưởng. Xôi nếp vụ mới thơm dẻo lạ lùng, những hạt trứng kiến vỡ lép bép nho nhỏ trong miệng tỏa ra một mùi hương thơm dịu, cay cay, cứ dâng lên một niềm hưng phấn lạ kỳ, rồi chợt ùa đến vị ngọt bùi ngầy ngậy chưa từng được trải nghiệm. 

Điều đặc biệt là khi thưởng thức xôi nếp trứng kiến, phải bốc bằng tay mới thú. Người vùng cao Lào Cai thường ăn xôi nếp trứng kiến với cá suối sấy khô nướng than chấm muối ớt trộn chanh. Hương vị các loại thực phẩm của suối ngàn Tây Bắc như được cộng hưởng, thăng hoa, dư âm trong lòng, tạo một ấn tượng khó phai.

Xôi trứng kiến không chỉ là món ăn đặc sản mang hương vị núi rừng, mà còn là biểu tượng của sự gắn bó giữa con người với thiên nhiên nơi vùng cao Lào Cai. Qua từng hạt nếp dẻo, từng lớp trứng kiến béo ngậy là cả tinh thần lao động cần cù, sự sáng tạo và niềm tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc. Giữa nhịp sống hiện đại hôm nay, hương vị xôi trứng kiến vẫn được gìn giữ và truyền lại như một nét đẹp độc đáo, góp phần làm phong phú thêm kho tàng ẩm thực truyền thống của Lào Cai nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung./.