Thư viện là một trong những thiết chế quan trọng đối với xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Trong tiến trình đạt được các mục tiêu về phát triển văn hóa, phát triển sự nghiệp thư viện là một trong những nhân tố quan trọng trong việc xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần tạo dựng nền tảng học tập, nghiên cứu khoa học, sáng tạo, giúp cho người dân cơ hội được thực hiện các quyền công dân như quyền tiếp cận thông tin, quyền hưởng thụ các giá trị văn hóa, tham gia đời sống văn hóa, sử dụng các thiết chế văn hóa, quyền được học tập, nghiên cứu khoa học và sáng tạo. Những định hướng nền tảng về xây dựng xã hội số được cụ thể trong các văn bản chỉ đạo của Đảng và Nhà nước là yếu tố cơ bản, nguồn gốc và là định hướng quan trọng để xây dựng và triển khai chuyển đổi số ngành thư viện.

Theo Phó Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện (Bộ VHTTDL) Đoàn Quỳnh Dung cho biết: Thời gian qua, chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đã có bước chuyển đáng ghi nhận. Công tác số hóa tài liệu được quan tâm triển khai thực hiện tại các thư viện; tiêu biểu: tại Thư viện Quốc gia Việt Nam trong 03 năm (2021-2023) đã số hóa được hơn 742.740 trang báo, 111.155 trang tài liệu vi dạng, 260.000 trang luận án; 105.549 trang sách; tiếp tục xây dựng các cơ sở dữ liệu (CSDL) bài trích báo, tạp chí, tài liệu luận án tiến sĩ….

Hệ thống thư viện công cộng đã triển khai số hóa xây dựng CSDL số đối với tài liệu địa chí, tài liệu cổ, quý hiếm, bộ sưu tập tài liệu có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, khoa học; hệ thống thư viện đại học và các thư viện cơ sở giáo dục khác tập trung ưu tiên số hóa tài liệu tham khảo, học liệu, tài liệu nội sinh gắn với chương trình đào tạo.... Thư viện chuyên ngành tập trung số hóa tài liệu nội sinh, quý hiếm, tài liệu tham khảo, tài liệu có nhu cầu sử dụng cao; thư viện lực lượng vũ trang nhân dân triển khai số hóa tài liệu quý hiếm, tài liệu về quân sự, an ninh, các đề tài chiến tranh cách mạng...

Các dữ liệu, tài nguyên số này sau khi được các cơ quan, tổ chức chuyên môn đánh giá và thẩm định sẽ trở thành một bộ phận quan trọng của tài nguyên số quốc gia, được kết nối đồng bộ với Hệ tri thức Việt số hóa để chia sẻ, sử dụng nhằm lan tỏa, truyền bá văn hóa, góp phần nâng cao dân trí, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Xây dựng thư viện điện tử, thư viện số và triển khai liên thông thư viện: 100% thư viện công cộng cấp tỉnh đã có thư viện điện tử, thư viện số; các thư viện đã kết nối, chia sẻ cơ sơ dữ liệu thư mục tài nguyên thông tin thư viện, kết nối cơ sở dữ liệu tài liệu địa chí của nhóm thư viện theo vùng miền (Đồng Bằng Sông Cửu Long...);

Hệ thống kết nối và tích hợp dữ liệu thư mục dùng chung của khối thư viện đại học đã được triển khai nổi bật với Trung tâm kết nối tri thức số kết nối 95 đại học trong cả nước; các hệ thống thư viện số dùng chung của Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh; Đại học Vùng, khối lĩnh vực đào tạo; hệ thống thư viện chuyên ngành cũng đang từng bước kết nối, chia sẻ thông tin; nhiều thư viện trường học đã triển khai xây dựng thư viện điện tử và chia sẻ cơ sở học liệu giữa các thư viện trường học cùng cấp có cùng nền tảng; mạng lưới thư viện cơ sở liên kết quả phần mềm VietBiblio của thư viện tỉnh Bình Định xây dựng đã cung cấp miễn phí và kết nối 5.513 thư viện, trong đó có 5.144 thư viện trường học các cấp, 12 thư viện trường trung cấp, cao đẳng, 342 thư viện công cộng cấp huyện, cấp xã, 15 thư viện khác…

Tuy nhiên, theo bà Đoàn Quỳnh Dung, mặc dù đạt được một số thành tích bước đầu, công tác chuyển đổi số trong các thư viện còn nhiều hạn chế, một số nhiệm vụ đặt ra trong Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện chưa được thực hiện do không có kinh phí, gặp rào cản pháp lý về bản quyền tác giả, việc kết nối liên thông giữa các thư viện chưa đồng bộ, phụ thuộc vào nguồn kinh phí, có những dự án được đầu tư ban đầu lớn nhưng việc duy trì chưa được bền vững.

Qua đó, để thúc đẩy chuyển đổi số và liên thông ngành thư viện thành công, bà Đoàn Quỳnh Dung cho rằng, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về chuyển đổi số, về ý nghĩa, tầm quan trọng, nội dung chuyển đổi số nhằm tạo được sự chuyển đổi mạnh mẽ trong nhận thức cho mọi thành viên trong hệ thống để có sự chuẩn bị về tâm lý, điều kiện, kỹ năng cần thiết để thích ứng và sẵn sàng tham gia chủ động, tích cực. Cần có sự cam kết mạnh mẽ của các cấp lãnh đạo bộ, ngành; Tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về chuyển đổi số và liên thông thư viện, tạo hành lang pháp lý và môi trường thuận lợi cho việc triển khai chuyển đổi số và liên thông thư viện.

Các thư viện cần nhanh chóng hoàn thiện và xây dựng hạ tầng số: đánh giá lại các dịch vụ thư viện, xác định được các dịch vụ thư viện có tính chiến lược, ưu tiên các dịch vụ có tính liên kết, liên thông cao và phải xây dựng được chính sách và lộ trình thực hiện chuyển đối số và liên thông thư viện theo từng giai đoạn, phù hợp với tình hình thực tế của đơn vị; Đầu tư phát triển hoàn thiện hạ tầng công nghệ thông tin, nguồn lực thông tin số, dữ liệu số đồng bộ trong cùng hệ thống trên cơ sở bảo đảm đáp ứng yêu cầu kết nối, lưu trữ, xử lý dữ liệu, thông tin; duy trì hệ thống giám sát và bảo đảm an ninh, bảo mật an toàn dữ liệu trên không gian mạng.

Xây dựng và phát triển hoạt động thư viện trên nền tảng số bao gồm việc tích hợp kết nối cơ sở dữ liệu, tài nguyên thông tin số; Quan tâm hỗ trợ, tăng cường công tác đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng, đào tạo kỹ năng công nghệ thông tin cho người lao động, tạo môi trường thuận lợi cho người làm công tác thư viện, xây dựng cơ chế thu hút nguồn nhân lực đặc biệt về công nghệ thông tin phục vụ cho chuyển đổi số thư viện; Đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong việc phát triển hạ tầng công nghệ thông tin, công nghệ số cũng như trong đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực thư viện phục vụ cho quá trình chuyển đổi số ngành thư viện../.