Chuyển đổi số thư viện: Kinh nghiệm quốc tế và gợi mở cho Việt Nam
04/09/2025 | 09:34Chuyển số ngành thư viện cùng với việc thúc đẩy phát triển thư viện số đã trở thành một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy phát triển khoa học, giáo dục, văn hóa, kinh tế tạo ra môi trường và phương tiện hỗ trợ học tập suốt đời. Chính vì thế đã từ lâu, các nước phát triển quan tâm đến chuyển đổi số trong thư viện.
Việc chuyển đổi số thư viện ở nhiều nước phát triển đã diễn ra sớm và thành công với nhiều bài học kinh nghiệm quý báu. Tuyên ngôn về Thư viện Số của IFLA/UNESCO đã xác định: "Thu hẹp khoảng cách số là yếu tố then chốt để đạt được Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ của Liên hợp quốc. Việc tiếp cận các nguồn thông tin và phương tiện truyền thông hỗ trợ sức khỏe và giáo dục cũng như phát triển văn hóa và kinh tế". Hơn bao giờ hết, chuyển số ngành thư viện cùng với việc thúc đẩy phát triển thư viện số đã trở thành một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy phát triển khoa học, giáo dục, văn hóa, kinh tế tạo ra môi trường và phương tiện hỗ trợ học tập suốt đời. Chính vì thế đã từ lâu, các nước phát triển quan tâm đến chuyển đổi số trong thư viện
Theo TS. Vũ Dương Thúy Ngà - Nguyên Vụ trưởng Vụ Thư viện (Bộ VHTTDL) cho biết: Mặc dù hiện nay ngành thư viện ở nước ta đã có Chương trình chuyển đổi số được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, một số bộ, ngành, địa phương cũng đã xây dựng được các kế hoạch triển khai và thực tế cũng đã triển khai được một số nội dung nhưng hiện vẫn còn tồn tại nhiều bất cập như: Hạn chế về hạ tầng công nghệ và nguồn lực; khó khăn trong việc số hóa tài liệu cũ và quý hiếm; Thiếu chính sách hỗ trợ đồng bộ…

Thư viện Quốc gia Hàn Quốc
Qua đó, TS. Vũ Dương Thúy Ngà cho rằng, để việc chuyển đổi số được thực hiện hiệu quả hơn, Việt Nam có thể học hỏi một số kinh nghiệm của các nước trên thế giới như: Muốn chuyển đổi số thư viện thành công cần có sự đầu tư bài bản và đúng mức vào hạ tầng và nền tảng số. Ở Hàn Quốc, Dự án Thư viện Quốc gia số Hàn Quốc được triển khai từ năm 2002 với tổng ngân sách hơn 102 triệu USD, đã được khai trương vào năm 2009 tại Seoul. Với hơn 264 triệu tài liệu số hóa từ hơn 800 thư viện và tổ chức quốc tế, Thư viện Quốc gia số Hàn Quốc không chỉ là trung tâm lưu trữ mà còn là nền tảng chia sẻ tri thức số mạnh mẽ cung cấp truy cập miễn phí cho công dân Hàn Quốc từ 16 tuổi trở lên, bao gồm sách, tạp chí, báo, phim, âm thanh và tài liệu học thuật.
Mở rộng tài nguyên số và học liệu mở (OER) phải phong phú, chất lượng, cấp phép mở. Đây vừa là giải pháp vừa là một kinh nghiệm cần quan tâm triển khai Dự án thư viện số của Liên minh châu Âu Europeana đã số hóa hàng triệu bản sách, tranh ảnh, video, bản đồ từ hơn 3.000 thư viện, bảo tàng. Thư viện số Europeana ra mắt năm 2008 giúp kết nối di sản văn hóa của châu Âu với hiện tại và tương lai, hỗ trợ giáo dục, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo dựa trên nền tảng văn hóa mở. Tài nguyên được cung cấp bởi hơn 3.500 tổ chức văn hóa đến từ hơn 30 quốc gia, trong đó có Thư viện Quốc gia Pháp, Thư viện Anh, Rijksmuseum (Hà Lan), Bảo tàng Louvre, Viện Goethe… Quỹ Europeana Foundation, dưới sự bảo trợ của Ủy ban châu Âu đã quản lý dự án. Thư viện số Europeana thực hiện việc số hóa và cung cấp truy cập mở đến các tài liệu văn hóa và lịch sử của châu Âu, cung cấp truy cập miễn phí tới hơn 60 triệu tài liệu số hóa.

Thư viện Quốc hội Mỹ
Bên cạnh đó, chuyển đổi số thư viện tập trung vào người dùng và trải nghiệm số. Với quan niệm thư viện lấy người sử dụng làm trung tâm, nhiều thư viện đã triển khai các hoạt động chuyển đổi số hướng tới người sử dụng. Tiêu biểu như: Thư viện Quốc hội Mỹ đã xây dựng giao diện tìm kiếm thân thiện, dễ sử dụng cho mọi lứa tuổi; Tích hợp trí tuệ nhân tạo và công nghệ nhận dạng văn bản (OCR) để phục vụ tra cứu tài liệu số và cung cấp các tính năng như: đọc trực tuyến, gợi ý nội dung, tìm kiếm thông minh theo từ khóa, chủ đề…
Đẩy mạnh hợp tác trong và ngoài nước trong chuyển đổi số thư viện. Thư viện Số Thế giới (World Digital Library – WDL) là một dự án hợp tác quốc tế do Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ khởi xướng, phối hợp với UNESCO và các tổ chức văn hóa, hơn 100 thư viện, viện bảo tàng, trường đại học từ hơn 80 quốc gia khắp các châu lục. WDL được ra mắt nhằm mở rộng quyền tiếp cận tri thức toàn cầu, đồng thời quảng bá sự đa dạng văn hóa và di sản tri thức nhân loại.
Ngoài ra, gắn chuyển đổi số thư viện với bảo tồn di sản văn hóa. Đây là một xu hướng nhiều thư viện quan tâm thực hiện. Ví dụ: Thư viện Quốc gia Pháp (BnF) đã số hóa sách quý hiếm, bản viết tay cổ, nhạc phổ, bản đồ, giúp bảo tồn di sản đồng thời phổ biến đến công chúng đồng thời áp dụng công nghệ nhận dạng chữ viết tay (HTR) để chuyển đổi bản viết tay thành văn bản số. Với việc làm này, số hóa không chỉ phục vụ tra cứu, khai thác mà còn giúp gìn giữ tri thức của nhân loại và của dân tộc lâu dài../.